Читать онлайн книгу "Թէոդորոս Ռշտունի"

Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЊХ·ХїХёЦ‚Х¶Х«
ФѕХҐЦЂХҐХ¶ЦЃ


В«Ф№ХҐХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЊХ·ХїХёЦ‚Х¶Х«В»Хќ ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ ХѕХҐХє ФѕХҐЦЂХҐХ¶ЦЃХ« Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХґХўЦ‰ ХЂЦЂХЎХїХЎЦЂХЎХЇХѕХҐХ¬ Х§ 1881 Х©ХѕХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶Ц‰ Ф±ХµХЅ ХѕХҐХєХёЦ‚Хґ ХЎЦЂХїХЎХ°ХЎХµХїХѕХЎХ® ХҐХ¶ ФѕХҐЦЂХҐХ¶ЦЃХ« ХЁХґХўХјХ¶ХёЦ‚ХґХ¶ХҐЦЂХЁХќ ХЇХЎХєХѕХЎХ® Х°ХЎХµ Ц†ХҐХёХ¤ХЎХ¬ХЎХЇХЎХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ Х¶ХҐЦЂЦ„Х«Х¶ Х°ХЎХЇХЎХЅХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ« ХҐЦ‚ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХЎХ¶ХЇХґХЎХ¶ Х°ХҐХїЦ‰ Ф№ХҐХґХЎХ¶ ХѕХҐЦЂЦЃХѕХЎХ® Х§ 7-ЦЂХ¤ Х¤ХЎЦЂХёЦ‚Хґ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХёЦ‚Хґ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ® ХєХЎХїХґХЎХЇХЎХ¶ Х«ЦЂХЎХ¤ХЎЦЂХ±ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ«ЦЃЦ‰ Х†ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ФІХµХёЦ‚Х¦ХЎХ¶Х¤Х«ХЎХµХ« ХҐЦ‚ ХЉХЎЦЂХЅХ«ЦЃ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ¶ХҐЦЂХ« Х©ХЎХїХҐЦЂХЎХўХҐХґ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ® ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« Х®ХЎХ¶ЦЂ ХѕХ«ХіХЎХЇХЁХќ ФѕХҐЦЂХҐХ¶ЦЃХЁ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤Х«Х¶ ХЇХёХ№ Х§ ХЎХ¶ХёЦ‚Хґ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХЈХЎХ¬ ХЁХ¶Х¤Х¤ХҐХґ ХўХјХ¶ХЎХЇХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХ«Ц‰ ФѕХҐЦЂХҐХ¶ЦЃХ« Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦЂХЎХ¦ХЎХ¶Ц„ХЁ, Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХЇХЎХ¶ Х«Х¤ХҐХЎХ¬Х¶ХҐЦЂХЁ Х­ХЎЦЂХЅХ­ХѕХёЦ‚Хґ ХҐХ¶ 18-ЦЂХ¤ Х¤ХЎЦЂХ« ХҐХѕЦЂХёХєХЎХЇХЎХ¶ Х¬ХёЦ‚ХЅХЎХѕХёЦЂХ«Х№Х¶ХҐЦЂХ« ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХ« ХѕЦЂХЎЦ‰ Х†ХЎ ХҐЦЂХЎХ¦ХёЦ‚Хґ Х§ЦЂ ХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х°ХЎХґХЎХЇХЎЦЂХЈ, ХёЦЂХїХҐХІ ХЇХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х¤ХЎХЅХҐЦЂХ« В«ХўХЎЦЂХёХµХЎХЇХЎХ¶ ХґХ«ХЎХЅХ¶ХёЦ‚Х©ХµХЎХ¶В»Х¤ХЎХ·Х«Х¶Ц„ХЁЦ‰





ФѕХҐЦЂХҐХ¶ЦЃ

Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЊХ·ХїХёЦ‚Х¶Х«





ФіФјХ€Х’ФЅ Ф±


Ф±Х¦Х¶Х«Ц‚ ФІХЎЦЂХҐХЇХЎХґХ«Х¶

ХЏХ•Х”ХЏХ•ХЊ ХЊХ€Х„Ф±Х† ХЉФ±Х’ФјХ€ХЋФ»Х‰ Х†Ф±ФґФ»ХђФµФ±Х†Х‘Ф»

Х†Х€Х’Ф»ХђФ· Ф¶Ф±Х…ХЌ ФµХђФї

ФѕФµХђФµХ†Х‘

ФіФјХ€Х’ФЅ Ф±

Х“ХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х­ХёЦ‚ХґХў ХґХЁ ХїХЎХЅХЁ-ХїХЎХЅХ¶ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х±Х«ХЎЦ‚ХёЦЂХЎЦЃ, Х·ХїХЎХєХЎЦ‚ ФІХЎХЈЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶Х¤ХЎХµ ХЎЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬ХҐХЎХ¶ ХЇХёХІХґХЁ` Фї'ХёХЈХёХѕХ«ХїХ« Х°Х«Ц‚ХЅХ«ХЅХЁ ХЇХЁ Х¤Х«ХґХ§ЦЂ, ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЁ ХҐЦЂХҐХЇХёХµХҐХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ ХґЦ…Хї Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ ХµХЎХµХїХ¶Х« ХЇ'ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎЦЂ Х©Х§ ХЎХµХ¤ Х­ХёЦ‚ХґХўХЁ ХўХЎЦ‚ХЎХЇХЎХ¶ Х°ХҐХјХёЦ‚ХҐХ¶ ХЇ'ХёЦ‚ХЈХЎЦЂ` ХҐЦЂХў Х¤Х«ХїХёХІ ХЎХ№Ц„ ХґХЁ Х¶ХЇХЎХїХ§ЦЂ Х¬ХјХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ ХµХёХЈХ¶ХЎХ®ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„ Х§ЦЂ, ХЎЦЂХҐЦ‚ХҐХ¶ ХЎХµЦЂХЎХ® ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„Х¶ХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ЦѓХёХ·Х«Х¶, ХёЦЂ ХЎХґХ§Х¶ХёЦ‚Х¶ ХЁХ¦ХЈХҐХЅХїХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХЁ Х®ХЎХ®ХЇХ§ЦЂ ХҐЦ‚ Х±Х«ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Ц„ЦЂХїХ«Х¶Ц„ХЁ, ХёЦЂ ХЇХЁ Х©ХёЦЂХ§ЦЂ:

ХЉХЎХїХЎХ¶Х« ХґХЁ Х·Ц„ХҐХІ Х°ХЎХЈХёЦ‚ХЎХ®, ХЈХҐХІХҐЦЃХ«ХЇ Х¶ХЄХёХµХЈХ« ХґХЁ ХѕЦЂХЎХµ Х¶ХЅХїХЎХ® ХЇХЁ Х±Х«ХЎХѕХЎЦЂХ§ЦЂ. Х«Ц‚ЦЂ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶ХЎЦЃ ЦѓХЎЦѓХЇХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХёЦ‚ ХЈХҐХІХҐЦЃХЇХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х°ХҐХї ХїХ­ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ Х°ХёХЈ Х¶ХЇХЎЦЂХёЦ‚ХЎХ® ХЇХ«Х¶ ХҐЦЂХҐХЅХ«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ: Х‰Х§ЦЂ Х­ХёХЅХ§ЦЂ, Х№Х§ЦЂ Х¶ХЎХµХ§ЦЂ Х·ХёЦ‚ЦЂХ»ХЁ, ХЎХµХ¬ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХіХЎХґЦѓХЎХ¶ ХЇХЁ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХ§ЦЂ: ХёЦ‚ЦЂ ХҐХїХҐЦ‚ХҐХ¶ Х·ЦЂХ·ХЎХµ ХєХЎХїХёХІ Х­ХёЦ‚ХґХўХЁ Х©Х§ Х«ЦЂ ХЅХєХЎХјХЎХ¦Х«Х¶ХёЦ‚Х©ХҐХ¶ХҐХ¶, Х©Х§Х› Х­ЦЂХёХ­Хї ХҐЦ‚ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЇХҐЦЂХєХҐХ¶ ХЇХЁ ХµХЎХµХїХ¶Х§ЦЂ Х©Х§ Х©Х«ХЇХ¶ХЎХєХЎХ°Ц„ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¤ ХєХЎХїХЎХ¶ХёЦ‚ХёХµХ¶, ХёЦЂ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЎХ¦ХёЦ‚Х¶ ХґХљХ§ЦЂ:

Ф±Х·Х¶ХЎХ¶ Х·ХЎХґХЎХ¶Х¤ХЎХІХЁ ХҐЦ‚ ХґХёЦ‚Х­ХЁ ХґХ«ХЎХїХҐХІ Х«Х»ХЎХ¶ ХҐЦЂХЇЦЂХ«ХЅ ХѕЦЂХЎХµ, ХҐЦЂХў ХґХҐЦЂ Х­ХёЦ‚ХґХўХ«Х¶ ХЈХ¬Х­ХЎЦ‚ХёЦЂХЁ, ХёЦЂ Х°Х«ХЅХ¶ХЎХґХҐХЎХµ, ХґХҐХ®ХЎХЈХ¬ХёЦ‚Х­, ЦЃХ¬ХЎХєХЎЦЂХЎХ¶ХёЦЃ ХґХЎЦЂХ¤ ХґХљХ§ЦЂ ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤Х«Х¶ ХЎХ» ХЇХёХІХґХҐХ¶ ХЇХЁ Х±Х«ХЎХѕХЎЦЂХ§ЦЂ, Х¤ХЎЦЂХ±ХЎЦ‚ ХєХЎХїХЎХ¶ХёЦ‚ХёХµХ¶ ХҐЦ‚ Х°ХЎХЅХї, ХўХЎХµЦЃ ХЇХЎХґХЎЦЃ Х±ХЎХµХ¶ХёХѕ ХЁХЅХЎЦ‚.

– Ահա Վարդանայ բերդ, լոյսերը կ'երեւանք իշխան, քառորդ մը միայն ճանապարհ ունինք: Կ'երեւի թէ շատ յոգնեցար:

– Յոգնութիւնը հոգ չէ՛, Զաւէն, – պատասխանեց երիտասարդը, – մայրս վախեմ մտատանջութեան մէջ է հիմա:

ФґХЎЦЂХ±ХҐХЎХ¬ Х¬ХјХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХµХЎХ»ХёЦЂХ¤ХҐЦЃ, ХґХ«ХЎХµХ¶ Х±Х«ХҐЦЂХёЦ‚ ХЅХґХўХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ Х±ХЎХµХ¶ХЁ ХЇХЁ Х¬ХЅХёЦ‚Х§ЦЂ. Х±Х«ХЎЦ‚ХёЦЂ ХґХЁ ЦѓХёХ©ХёЦЂХЇХҐХ¬ХёХѕ ХЈХ¶ХЎЦЃ ХЎХ¶ХҐЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚Х©ХЎЦЃХЎЦ‚, ХҐЦ‚ Х­ХёЦ‚ХґХўХЁ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х¬Х«ХіХ« ХґХЁ Ц„ХёХѕХҐХ¶ ХєХїХёХµХї ХЁХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦ‚ ХЄХЎХµХјХ¶ Х« ХѕХҐЦЂ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ХґХҐХ® Х¤ХјХЎХ¶ ХґХЁ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЃХЎЦ‚. Х±Х«ХҐЦЂХЁ ХЅХЇХЅХЎХ¶ Х­Х­Х¶Х»ХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЈХҐХїХ«Х¶ХЁ Х®ХҐХ®Х§Х« Х¤ХјХ¶ХҐЦЂХЁ ХіХјХ¶Х№ХҐЦЃХ«Х¶ ХўХЎЦЃХёЦ‚ХҐЦЃХЎХ¶, ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤Х« ХЈХЎЦ‚Х«Х©ХЁ Х»ХЎХ°ХҐЦЂХёХѕ Х¬ХёЦ‚ХЅХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚ ХѕХЎХµЦЂХЇХҐХ¶Х«Х¶, ХєХЎХїХЎХ¶Х«Х¶ Х°ХЎХ¦Х«Ц‚ Х©Х§ Х«Х»ХЎЦ‚ Х±Х«ХҐХ¶` ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХЅХҐЦ‚ХЎХ¦ХЈХҐХЅХї ХЇХ«Х¶ ХґХЁ ХїХҐХЅХ¶ХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚, ХёЦЂ Х¤ХЎХ°Х¬Х«ХіХ«Х¶ ХЅХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х­Х«Х¶ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ ХЇХҐЦЃХёЦ‚ХЎХ® Х«ЦЂХҐХ¶ ХЇХЁ Х¶ХЎХµХ§ЦЂ: Ф»ХћХ¶Х№ ХЇХЎЦЂ Х¶ХёЦЂХЎ ХЎХ¶ХўХЎЦЃХЎХїЦЂХҐХ¬Х« Х¶ХЎХµХёЦ‚ХЎХ®Ц„Х«Х¶ ХґХ§Х»: Ф±ХµХЅХ№ХЎЦѓ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ Х¦ЦЂХёЦ‚ЦЃХҐХ¬, ХёЦЂ Х¦ХЈХЎХµХёЦ‚Х¶ ХґЦ…ЦЂ ХґХЁ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЅХ§ЦЂХЁ, ХµХёХµХЅХЁ ХЎХµХ¤ Х¶ХЎХµХёЦ‚ХЎХ®Ц„Х«Х¶ ХґХ§Х» Х§ЦЂ, Х©Х§ХєХ§Хї ХЎХґХЅХёЦ‚ХЎХ¶ ХґХЁ Х°ХҐХјХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХўХЎХЄХ¶Х§ЦЂ Х§ЦЂ ХЎХµХЅ ХґХЎХµЦЂХЁ Х¦ХЎЦ‚ХЇХҐХ¶: Х„ХЎХµЦЂ, ХёЦЂХ¤Х« Х«ЦЂХЎЦЂ Х¤Х«ХґХҐЦЃХ«Х¶, Х°ХЎХґХўХёХµЦЂ, ХЈЦЂХЇХЎХ­ХЎХјХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, В«ХёЦЂХ¤ХҐХЎХЇВ», В«ХґХЎХµЦЂВ», В«ХЅХ«ЦЂХҐХ¬Х«В», В«ХЅХ«ЦЂХҐЦЃХҐХЎХ¬В», Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХЇХЎХ©Х«Х¬ ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚Ц„ Х¦ХёЦ‚ХЎЦЂХ© ХҐЦЂХҐХЅХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХѕЦЂХЎХµ, ХҐЦ‚ ХЎХ°ХЎ ХЎХµХ¤ Ц„Х¶Ц„ХёЦ‚Х· ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХґХЎХµЦЂХЁ Х«ЦЂ Х¦ХЎЦ‚ХЇХ«Х¶ Х±ХҐХјЦ„ХҐХ¶ ХЎХјХЎХ®` Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х©Х§ ХµХЎЦѓХ·ХїХЎХЇХҐХ¬ХёХѕ, ХґХїХЎЦ‚ Х¶ХҐЦЂХЅ, ХЎХ¶ЦЃХЎЦ‚ Х¤ХЎХ°Х¬Х«ХіХЁ, ХїХЎЦЂХЎЦ‚ Х«ЦЂ ХЅХҐХ¶ХҐХЎХЇХЁ, Х¶ХЅХїХЎЦ‚ ХҐЦ‚ Х¶ХЅХїХҐЦЃХёЦ‚ЦЃ Ц„ХёХѕХЁ, Х°ХЎЦЂЦЃХґХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂ Х«ЦЂХЎЦЂХёЦ‚ ХЇХЁ ХµХЎХ»ХёЦЂХ¤Х§Х«Х¶, Х°ХЎХ¦Х«Ц‚ Х©Х§ ХЇХ«ХЅХЎХЇХЎХїХЎЦЂ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХїХҐХІХ«Ц„ ХЇХЎЦЂ. Х°ХёХ¶ ХЎХґХ§Х¶ ХўХЎХ¶Х« ХѕЦЂХЎХµ ХЇХЁ Х­Ц…ХЅХёЦ‚Х§ЦЂ. ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°Х«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ` Х©Х§ ХѕХїХЎХ¶ХЈ ХЇХЎХћЦЂ, Х©Х§ ХЊХ·ХїХёЦ‚Х¶ХҐХЎЦЃ ХЏХ«ХЇХ«Х¶Х¶ Х«Х¶Х№ХєХ§ХћХЅ Х§ЦЂ, Х©Х§ Х€ХЅХїХЎХ¶Х«Х¶ Х°ХЎЦ‚Х¶Х§ХћЦЂ Х§ЦЂ ХёЦЂХ¤Х«Х¶, Х©Х§ ХЋХЎХ¶ХЎХµ Х®ХёХѕХЁ ХҐЦ‚ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤Х« Х¬Х«ХіХЁ Х«ХћХ¶Х№ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХёЦ‚Х¶Х§Х«Х¶ Х«ЦЂХЎЦЂХґХ§. ХѕХҐЦЂХ»ХЎХєХ§ХЅ ХµХЎХµХїХ¶Х« Х§ЦЂ Х©Х§ ХґХЎХµЦЂ ХґХЁ ХЇХЎЦЂ Х¤ХёЦЂХёХѕХЎХЅХ«ЦЂХї ХҐЦ‚ ХёЦЂХ¤Х« ХґХЁ, ХёЦЂ Х«Ц‚ЦЂ ХґХЎХµЦЂХЁ ХЇХЁ ХєХЎХ·ХїХ§ЦЂ: ФІХЎХµЦЃ ХµХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ® ХЎХµХЅ ХґХЎХµЦЂХЁ Х«ХўЦЂ Х­ХёЦЂ Ц„ХёЦ‚Х¶Х§ ХЎЦЂХ©Х¶ХЎЦЃХЎЦ‚, Х©ХёХІХёЦ‚ЦЃ Х¦ХЎЦ‚ХЇХ«Х¶ Х±ХҐХјЦ„ХЁ.

– Սակայն դու, որդեակ Գրիգոր, որ այս ժամուս կը հասնիս, անշուշտ անօթի ես. ձայն չես հանէր, եւ ես` վա՛յ ինձ, որ քեզմով միայն համրացեալ` բոլորովին մոռցայ հարցնել… Աղջկո՜ւնք, – կ'ըսէր նաժիշտներոմէ, – շուտ կերակուր հրամայեցեք…

– Իրաւ, սիրելի մայրիկ, ութ թերեւս աւելի ժամ կայ, որ ոչ հաց եւ ոչ ջուր մտած է բերանս, բայց որ քեզ տեսայ մոռցայ անօթութիւն եւ յոգնածութիւն:

– Ո՜հ, – կ'ըսէր մայրը դարձեալ տեսնելով տղուն փոշին եւ քրտինքը, – շուտ ջուր բերէք, զգեստ բերեք…

ФµЦ‚ ХҐЦЂХў ХЇХёХ¶Ц„ХЁ ХЎХІХЎХ­Х«Х¶ ХґХЁ ХЈХёЦ‚ХіХЅ ХўХјХ¶ХЎХ®` ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХґХЁ Х»ХёЦ‚ЦЂ ХЇХЁ Х¬ЦЃХ¶Х§ЦЂ, Х«Х¶Ц„ ХЏХ«ХЇХ«Х¶ ХґХЎХµЦЂХЁ Х±Х«Ц‚Х¶Х« ХєХ§ХЅ Х©ХҐЦ‚ХҐЦЂХЁ ХЅХёХ©ХїХЎХ® ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ ХўЦ…Х©Х«ХЇ Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХёХѕ Х«ЦЂ Х¦ХЎЦ‚ХЎХЇХ«Х¶ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ ХЇХЁ Х¬ХёЦ‚ХЎХ¶ХЎЦЂ. Х®ХЎХµЦЂХҐЦЂХЁ ХёХЅХЇХҐХ©ХҐХ¬ ХўХЎХ¶ХёЦ‚ХЎХ® ХІХҐХ¶Х»ХЎХЇХёХѕ ХґХЁ ХЅЦЂХўХҐЦЃ ХґХЎХ¦ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂХ¤ХёЦ‚ХёХµХ¶ ХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х¶ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ Х«Ц‚ЦЂ Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХ§Х»` Х°ХЎХґХўХёХµЦЂ ХґХЁ Х¤ЦЂХЎЦ‚ ХіХЎХЇХЎХїХ«Х¶, ХҐЦ‚ Х¶ХЎ ХґХЎХµЦЂХҐХ¶Х« Х±ХҐХјЦ„ХЁ Х°ХЎХґХўХёЦ‚ЦЂХҐЦЃ ХЈХЈХёЦ‚ХЎХ¶Ц…Ц„ ХҐЦ‚ Х·Х¶ХёЦЂХ°ХЎХЇХЎХ¬ ХЅЦЂХїХ«Ц‚:

ФµЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХЁ ХЇ'ХЁХ¶Х©ЦЂХ§ЦЂ ХҐЦ‚ ХґЦ…ЦЂ Х°ХЎЦЂЦЃХґХёЦ‚Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЇХЁ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶Х§ЦЂ ХґХ«ХЎХ¶ХЈХЎХґХЎХµХ¶:

– Ռշտունեաց Ոստանը չի բաղդատուի մեր պզտիկ դղեակին եւ լճին հետ, բայց եթէ հոն մեծութիւն, ընդարձակութիւն կը տիրէ, հոս վայելչութիւն մը կայ, որ կը գրաւի, հոն եթէ Սէթայ տիկին ընդարձակ գաւառի մը իշխանուհի կը հրամայէ, կը սաստէ, կը պատժէ, կը փււխէ, միշտ զբաղուած հազիւ թէ կանոնաւոր ժամանակ ունենալով ճաշելու եւ ընթրելու, հոս, Բիւրեղ տիկին լռիկմնջիկ նոյն գործքերն աւելի սահմանափակ գաւառի մը մէջ կը կատարէ եւ մայրաբար:

– Դու, որդեակ, լաւ ըսիր թէ հոն ընդարձակ գաւառ մը կայ կառավարելու, եւ ես կը խոստովանիմ թէ Սէթայի ըրածը կարող չե՛մ ընել: Երբ մենք պզտի եւ տարեկից էինք` նա արդէն իր հասակաւ, իր համարձակութեամբ, գործունէութեամբ, եռանդուն բնաւորութեամբ մեծին եւ փոքրին վրայ տեսակ մը իշխանութիւն կը վարէր իւր հայրենի տան մէջ. առանց Սէթայի խորհուրդ հարցնելու բան մը չէ՛ր կատարուէր տան մէջ, իսկ ես, որ իր փոքր քոյրը կը կարծուէի` կը զարմանայի այդ Ամատունեաց Օրիորդին վրայ, որ շատ անգամ առնացի ծպտեալ եղբայրներուն հետ որսի կ'երթար, ժայռերու, ափափայներու վրայ կը ձիավարէր յանդուգն քան զամեն երիտասարդը, եւ որ զարմանալին է` այսպիսի որսի արշաւանքի մը մէջ Թէոդորոս իրեն հանդիպելով եւ առանց սեռը իմանալու` այդ պատանուոյն հետ սիրով կապուէր էր. ուստի օր մը յանկարծ Ամատունեաց դղեակն երթալով եւ իւր եղբարց հետ տեսութենէ վերջ Սիսակը հարցնելու ելեր էր: Եղբարքը շփոթած էին պատասխանի համար, երբ Սիսակ դարձեալ երեւցեր էր Ռշտունեաց իշխանազունին ծանր եւ լուրջ, եւ ամէն նիւթի վրայ ցոյց տուած էր իր սրամտութիւնը: Թէոդորոս, որ 15 – 16 տարու տղու մը հետ տեսութիւն ընել կը կարծէր` յափշտակուած էր դեռաբոյս հանճարեն, բայց վերջն իմանալով թէ Ամատունեաց Օրիորդն է այդ Սիսակը եւ լաւ գիտնալով իւր հօր` Վահրամ Ռշտունուոյն, խստութիւնը հայրենական աւանդութեանց պահպանութեան մասին, գաղտնի խնդրէր էր Սէթայէ, որ այդ համարձակութիւնքը չափաւոր է, եւ քիչ վերջը ծնողաց հաւանութեամբ ամուսնութիւնը կատարուեցաւ: Ուստի մի՛ զարմանար եւ մի բաղդատէր մեր հակառակ բնաւորութիւնները, ինչպէս քու հայրդ, աստուած լուսաւորէ հոգին, խաղաղասէր, հանդարտ, անկարելի էր բաղդատել Թէոդորոսի բուռն եւ խիստ բնաւորութեան հետ:

– Բայց դարձեալ ուսկի՞ց է, որ Ռշտունեաց ընդարձակ գաւառը եթէ գոհ է իւր Տիկնոջ կառավարութենեն, մեր Կ'ոգովտի գաւառը աւելի գոհ ու երջանիկ է իւր տիրուհուոյն կառավարութենեն:

– Այս նաեւ շատ դիւրին է բացատրէի Սէթայ պարտաւոր է իր Թէոդորոսի պատերազմասէր բնաւորութեան եւ պաշտօնին պիտոյքը հոգալ, զօրք եւ դրամ հասցնել, ո՜յ գիտէ, երբեմն արտաքոյ կարգի յարկեր ձգել երկրին վրայ, երբ մե՛նք` մանաւանդ հօրդ մահուանեն վերջ` կը տեսնես թէ ի՛նչ խնայութեամբ կապրինք… ես կը ճանչեմ Սէթայի բնաւորութիւնը` շատ առատաձեռն է…

– Ո՛չ, մայր իմ, այդ մասին կը սխալիս, Ռշտունեաց Ոստանը` շատ աւելի խնայողութիւն կայ քան թէ հոս. Տիկինը ծեր հազարապետ մը ունի` վերակացու իւր տան` Յուսիկ անուն. մարդ, որ եթէ ագահութիւն բառը չլինէր աշխարհքիս վրայ, կարծող էր ստեղծել. ամէն ոք կը գանգտի նորա դէմ, Տիկինն ինք առաջին, բայց ի՛նչ օգուտ, նա իր ընելիքը կը շարունակէ անխռով:

– Սէթայ ինչպէ՞ս կը համբերէ այդ մարդուն, իշխանը ուրեմն

– Ո՛չ, Սէթայ ինքն այդ մարդը պաշտօնի կարգեր է, եւ թէպէտ ամէն օր հետը կը վիճէ, բայց միշտ կը պահէ, եւ կը զրուցէ նաեւ թէ իր ամենահարկաւոր մարդը Յուսիկն է:

– Կ'երեւայ թէ Սէթայ ինքզինքը կը դաստիարակէ, – ըսաւ Բիւրեղ ծիծաղելով: – Բայց դու ինչպէ՞ս ժամանակդ կ'անցնէիր, Վարդ ինչպէ՞ս տեսար, ես փոքր տղայ զինք ճանչցած եմ:

– Շատ լաւ կորովի պատանի մ՚է, իւր մեծ զուարճութիւնը որսն է, երբեմն իրեն կ'ընկերանայի:

– Ըսել կ'ուզես թէ ակամայ:

– Բնական է, մայրիկ, ես միտքս չե՛մ դրած թէ մարդս միայն լեռները չափելու հայքար է ստեղծ եալ, մարդ ունի նաեւ աննիւթական մաս մը` նիւթականին հետ այն ալ պէտք է յագեցնել:

– Հիմա որ ընթրեցիր, ժամ է երթաս հանգչիս:

– Բայց, մայրիկ, քոյրերս երկուքն էլ քնացա՞ծ են, լաւ՞ են, առոյ ղջ են:

– Երկուքն էլ լաւ եւ հանգիստ են:

– Քեռիս, Կամսարականն ո՞ւր է:

– Քու Վասպուրական երթալեդ երկու-երէք օր վերջը թողուց գնաց Շիրակ, նա գիտես, առանց քեզի չի կրնար ապրիլ: Կ'երեւի թէ Բադրեւանդ իրեն համար անապատ է, երբ դու չի կաս: Հաւանական է թէ վաղը կամ միւս օր կ'ուգայ:

– Ես էլ զինքը շատ կը սիրեմ, բայց կը փափագէի, որ զիս քիչ մը հանգիստ թողուր իւր զինամարզութեամբք եւ քարոզութեամբք, որ միշտ կսկսին` «Մամիկոնեանց եւ Կամսարականաց սերունդի մը այսպէս կը վայելէ լինիլ կամ այդպէս չի վայելէր»:

– Շատ բարի, որդեակ իմ, – ըսաւ մայրը ժպտելով, – կարծեմ թէ երեք օր մը ազատ կրնաս լինիլ մօրեղբօրդ ձեռքեն, դժբախտութիւն մը եթէ կայ, հոն է, որ մայրդ զքեզ ազատ պիտի չի թողու, երբ ամսուան մը հեռաւորութեամբ այնչափ կ'արօտցէր է:

– Այդ դժբախտութիւնը դու լաւ գիտես, սիրելի մայր, թէ իմ երջանկութիւնս է:

Ф±ХµХЅ ХЁХЅХҐХ¬ХёХѕ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХґЦ…ЦЂХЁ Х±ХҐХјЦ„ХЁ Х°ХЎХґХўХёХµЦЂХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХЇХЁ Х®ХЎХ®ХЇХ§ЦЂ, ХҐЦ‚ Х°ЦЂХЇХёЦ‚Ц„Х¶ Х§Х¬ ХЇХЁ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚Х§Х«Х¶ ХҐХ¬Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚, ХҐЦЂХў ХЎХґЦЂХёЦЃХ«Х¶ ХґХҐХ® Х¤ХјХЎХ¶ Х¦ХЎЦЂХЇХЁ ХҐЦЂХҐЦ„ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХўХЎХ­ХҐЦЃ: ФіЦЂХҐХ©Х§ ХЇ'Х§ХЅ-ХЈХ«Х·Х§ЦЂ Х§ЦЂ, ХґХЎХµЦЂ ХёЦ‚ ХїХІХЎХµ Х«ЦЂХЎЦЂХёЦ‚ ХҐЦЂХҐХЅ Х¶ХЎХµХҐЦЃХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х¶ХЎХµХёЦ‚ХЎХ®Ц„ХЁ Х°ХЎЦЂЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХґХљХ§ЦЂ Х©Х§ ХёХћХѕ ХЇЦЂХ¶ХЎЦЂ Х¬Х«Х¶Х«Х¬ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХҐХЇХёХІХЁ:

Х†ХёХµХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ ХЇЦЂХЇХ¶ХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х¶ХёХµХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ ХѕХЎЦЂХЁ ХєХЎХ°ХЎХєХЎХ¶ХЎЦЃ ХҐЦ‚ Х¦Ц…ЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЎЦЃ ХЅХҐХ¶ХҐХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХ§Х»: Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХєХЎХ°ХЎХєХҐХїХЁ, ХёЦЂ ХЇЦ…Х·Х«ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХ¶ХЎХ®` Х¶ХЅХїХЎХ® ХїХҐХІХЁ ХґЦЂХЎЦѓХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂ ХґХЎЦЂХЅХёХІХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЇХЁ ХЇХЎХїХЎЦЂХ§ЦЂ, ЦЃХЎХїХЇХҐЦЃ Х·ХїХЇХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚ ХҐЦ‚ Х«Ц‚ЦЂ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х­ХёЦЂ ХҐЦ‚ ЦѓХЎХµХ¬ХёЦ‚Х¶ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ Х¤Х§ХєХ« Х¤ХёЦ‚ХјХ¶ ХЅХЇХЅХЎХ¶ Х¶ХЎХµХ«ЦЂ ФґХёЦ‚ЦЂХЅХ« ХґХҐХ® Х¤ХјХЎХ¶ ХєХЎХ°ХЎХєХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЎХґХ§Х¶Ц„ХЁ ХёЦ‚Х· ХЇХЁ Х¤Х¶Х§Х«Х¶ ХҐХЇХёХІХ«Х¶ ХЇХЎХґ ХҐХЇХёХІХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х°ХҐХї ХЇХЁ Х­ХёХЅХ§Х«Х¶: Ф¶ХїХёЦ‚ХҐХ¶ ХЎЦЂХЎХЈХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХЅХёЦ‚ЦЂХЁ ХЈХ¬Х­ХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎХµХҐХ¶ ХµХЎЦѓХ·ХїХЎХЇХҐХ¬ХёХѕ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХ¬ХЎЦ‚ ХҐЦ‚ Х¤ХёЦ‚ХјХЁ Х¤Х«ХґХҐЦЃ:

– Բացէ՛ք, բացէ՛ք, իշխանն է, Հայոց զօրավարը, Թէոդորոս Ռշտունին, – կ'ըսէր դուրսեն ձայն մը:

– Այս ժամանակ ամրոցին դուռը չի բացուիր, – կը պատասխանէր դռնապանը, – ո՛վ կուզէ թող լինի: Վաղն առաւօտ լոյծս աչքով բարի եկաք, հազար բարով:

– Տէ՛, դուք հայ չէ՞ք, քրիստոնեայ չէ՞ք, Հայոց զօրավարը գիշերով դուրս կը ձգէք:

Ф±ХµХЅ ХѕХ«ХіХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХѕЦЂХЎХµ Х§Х«Х¶, ХҐЦЂХў Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶` Х¤ХјХ¶ХЎХєХЎХ¶Х«Х¶ Ц„ХёХѕХ¶ ХҐХЇХЎЦ‚ ХҐЦ‚ ХЇХЎХґХЎЦЃ Х±ХЎХµХ¶ХёХѕ Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ Х­Ц…ХЅЦ„ Х¦ЦЂХёЦ‚ЦЃХҐЦЃ ХҐЦ‚ ХґХ©ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х» ХЎХ¶Х°ХҐХї ХҐХІХЎЦ‚: Х†ХёХµХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅХ¶ Х§Х¬ Х¬ХјХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х°ХЎХ·ХёЦЂХ¤ХҐЦЃ:

Ф¶ХїХёЦ‚ХҐХ¶ Х·ЦЂХ»ХЎХ¶ ХґХЁ ХЁЦЂХїХѕ ХўХҐЦЂХ¤Х«Х¶ Ц„ХЎЦЂХЎХЄХЎХµХјХ«Х¶ ХґХ§ХЇ ХЇХёХІХґХЁ, ХЈХЎХІХїХ¶Х« ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х¤ХјХЎХ¶ ХґХЁ ХЈХ¶ХЎЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ Х¦ХЈХёЦ‚Х·ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХўХЎЦЃХЎЦ‚. Х°ХёХ¶ ХєХЎХ°ХЎХєХЎХ¶ ХґХЁ Х¤Х¶ХҐХ¬ХёХѕ Х«Х¶Ц„ ХЎХ¶Х·Х·ХёЦ‚Х¶Х» ХҐХ¬ХЎЦ‚ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐЦ‚ Х«Х»ХЎЦ‚ ХѕХЎЦЂ Х¶ХЎХµХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х©Х§ Х«Х›Х¶Х№ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ Х§Х«Х¶ ХҐХЇХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ, ХїХҐХЅХЎЦ‚ Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ Х±Х«ХЎЦ‚ХёЦЂЦ„, ХёЦЂ ХЇХҐЦЃХ§ЦЂ ХЇХЁ ХЈХЎХ¶ХЈХїХ§Х«Х¶ Х©Х§ ХЂХЎХµХёЦЃ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЁ ХЎХ¶Х±ХЎХґХў Х°ХЎХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х¤ХјХ¶ХҐЦЂХЁ ЦѓХЎХЇ ХєХ«ХїХ« ХЈХїХ¶Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ Х©Х§ ХЎХµХ¤ ХЎХ¶Х®ХЎХ¶Ц…Х©ХЁ ХєХЎХїХіХЎХј ХҐХІХЎХ® Х§ЦЂ Х¦Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ Х« ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤ ХўХҐЦЂХҐХ¬ХёЦ‚: Ф±ХµХЅ Х­Ц…ХЅЦ„ХҐЦЂХЁ Х¬ХЅХҐХ¬ХёХѕ Ф¶ХїХёЦ‚ХҐХ¶ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х¤ХЎХ¶Х¤ХЎХІХҐХ¬ХёЦ‚ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎЦ‚ ХґХїХЎЦ‚ Х«Ц‚ЦЂ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х¤ХјХ¶ХҐХ¶ Х¶ХҐЦЂХЅ ХҐЦ‚ ХЎХґХёЦ‚ЦЂ ХЎХІХ­ХҐХ¬ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ» ХЈХ¶ХЎЦЃ Х¤ХјХ¶ХЎХєХЎХ¶Х«Х¶ ХҐЦ‚ Х°ЦЂХЎХґХЎХµХҐЦЃ Х¤ХјХ¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎХ¶ХЎХ¬ ХЎХ¶ХµХЎХєХЎХІ:

– Բարո՜վ, բարով, եղբա՛րք, ձեր գալուստը, – ըսաւ Զաւէն, – մի՛ զարմանաք եթէ զգուշութեամբ կը շարժինք այսպիսի ժամանակ, դուք էլ մեր տեղն եթէ լինիք կարծեմ թէ այսպէս պիտի շարժէիք:

– Ճշմարիտ է, եղբայր, ըսածդ, բայց մենք Հայոց զօրավարին անունը ձեզ տուինք, որ ճամփան շեղեց գիշերս հոս օթագայելու համար, եւ այդ` հրաւիրանոք Կամսարական Սուրէն իշխանի մը, որ մեզի հետ ընկերացաւ, – պատասխանեց զօրականաց մէկը, որ աւելի նշանաւորն էր իր ընկերաց մէջ, արեւեն սեւցած երեսովը, փայլուն աչքերովը, վզին ահագին հաստութեամբը:

Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ Х·ХёЦ‚Хї ХґХЁ Х¶ХҐЦЂХЅ ХґХЎЦЂХ¤ ХІЦЂХЇХҐЦЃ Х«ХґХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅХ« ХЈХЎХ¬ХёЦ‚ХЅХїХЁ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶Х« Х°ХҐХї: Ф±ЦЂХ¤Х§Х¶ ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ ХҐЦ‚ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХєХЎХїХёЦ‚Х°ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ§Х¶ ХґХїХ«ХЇ ХЁХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦ‚ Х¬ХЅХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХЅ Х­Ц…ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, Х°ЦЂХЎХґХЎХµХҐЦЃХ«Х¶ ХЅХєХЎХЅХЎЦ‚ХёЦЂХЎЦЃ Х¬ХёЦ‚ХЅХЎЦ‚ХёЦЂХҐХ¬ Х¤ХЎХ°Х¬Х«ХіХЁ, ХҐЦЂХў Х±Х«ХёЦЃ Х­Х­Х¶Х»Х«Ц‚Х¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХЅХґХўХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ Х±ХЎХµХ¶ХЁ, Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ЦЃ Х·ХЎХјХЎХ№Х«Ц‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Х»ХЎХ°ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЎХІЦ…Хї Х¬ХёЦ‚ХЅХ«Х¶ ЦѓХЎХµХ¬ХЁ ХЎХ¶ХЅХёХѕХёЦЂ ХҐЦ‚ ХµХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ®ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХїХёЦ‚Х«Х¶ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХІХ« ХЈХЎЦ‚Х©Х«Х¶, ХЇХ§ХЅ-ХЈХ«Х·ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х¬ХјХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х»:

ХЉХЎХ¬ХЎХїХ«Х¶ Х¶ХҐЦЂЦ„Х«Х¶ Х¤ХёЦ‚ХјХЁ ХўХЎЦЃХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚, ХЅХєХЎХЅХЎЦ‚ХёЦЂХЁ Х»ХЎХ°ХҐЦЂ Х±ХҐХјХѕХ¶Х«Х¶ ХҐЦ‚ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ХҐХ¶ Х«Х»ХЎХ¶ Х°Х«Ц‚ЦЂХҐЦЂХЁ Х¤Х«ХґХЎЦ‚ХёЦЂХҐХ¬ХёЦ‚, ХҐЦ‚ ХЎХ°ХЎ Х«Х¶Ц„Х¶ ХЂХЎХµХёЦЃ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЁ ХҐЦ‚ Ц„ХёХѕХҐХ¶ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ФїХЎХґХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЅХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х­Х¶ХҐЦЂХ§Х¶ ХѕХҐЦЂ ХЇ'ХҐХ¬Х¶Х§Х«Х¶:

– Որդեակ Գրիգոր, բարի է գալուստդ, – ըսաւ Սուրէն եւ պատանին համբուրեց, – քեզ այս երեկոյ տեսնելու յոյս չունէի: Ահա այս գիշեր ձեզ երեւելի հիւր մը բերի, տեսնենք ի՞նչ ընդունելութիւն պիտի ընես:

– Ռշտունեաց Տէրը մեր փոքրկութիւնը կը պատուի, ինքն է տանտէրը, ինքն, որ յոյս եւ ապաւէն է բոլոր այ ազգին:

– Յոյս եւ ապաւէն աստուած ինքն է միայն, որդեակ իշխանազուն, – ըսաւ Թէոդորոս իր խոր եւ մեծ հայեցուածքը պատանուոյն վրայ դարձնելով:

Ф±ХµХЅХєХ§ХЅ ХґХїХЎХ¶ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХґХҐХ® Х¤ХЎХ°Х¬Х«ХіХЁ ХЎХµХЅ ХҐЦЂХҐЦ„ ХЎХ¶Х±Х«Х¶Ц„ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХҐХЎХ¬ Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХЅХєХЎХЅХЎЦ‚ХёЦЂХЎЦЃ ХҐЦ‚ Х©Х«ХЇХ¶ХЎХєХЎХ°ХЎЦЃ, ХёЦ‚ЦЂ ХѕХЎХјХЎЦЂХЎХ¶ХЁ ХЎЦЂХ¤Х§Х¶ ЦѓХЎХµХїХҐЦЂХёЦ‚ ХўХёЦЃХёХѕ ХЇХЁ ХіХЎЦЂХіХЎХїХ§ЦЂ ХҐЦ‚ ХЇХЎХ¶Х©ХҐХІХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ Х¬ХёХµХЅХЁ ХЇХЁ Х¦Ц…ЦЂХЎЦЃХ¶Х§ЦЂ: Ф±ХµХ¤ ХЎХ·Х¶ХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎЦ‚ХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶ Х¦ХЈХЎХ¬Х« ХҐЦ‚ ЦЃХёЦ‚ЦЂХї ХҐХ¶ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЎХµХЅ ХЇХёХІХґХҐЦЂХЁ, ХҐЦ‚ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЎХ­ХёЦЂХЄ ХЎХ№Ц…Ц„ Х¶ХЎХµХҐЦЃХЎЦ‚ ХЎХµХ¤ ХўХёЦЃХёХµХ¶ ХҐЦ‚ ХґЦ…ХїХҐЦЃХЎЦ‚ ХѕХЎХµЦЂХЇХҐХЎХ¶ ХґХЁ ХѕХЎХјХЎЦЂХЎХ¶Х«Х¶:

Ф»ХЅХЇ ХҐЦЂХў ХЂХЎХµХёЦЃ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЁ Х©ХёХІХёЦ‚ЦЃ ХѕХЎХјХЎЦЂХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎЦ‚` ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ХёЦ‚ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХЎХ¶Х°ХҐХїХЎЦЃХЎХ® Х§Х«Х¶. Х«Ц‚ЦЂ Х©Х«ХЇХ¶ХЎХєХЎХ°ХЎЦЃ ХЎХЇХ¶ХЎЦЂХЇ ХґХЁ Х±ХЈХҐЦЃ, ХҐЦ‚ ХЎХ°ХЎ ХґХ§ХЇХЁ ХµХЎХјХЎХ»ХЎЦЃХЎЦ‚` ХЅХЎХІХЎЦ‚ХЎЦЂХїХ¶ ХЎХјХЎЦ‚ ХЈХ¬Х­ХҐХ¶, ХҐЦ‚ Х«Ц‚ЦЂ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ ХҐЦЂХҐЦ‚ЦЃХЎЦ‚: Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЊХ·ХїХёЦ‚Х¶ХҐХЎЦЃ ХЏХ§ЦЂХЁ ХґХ«Х»ХЎХ°ХЎХЅХЎХЇ ХҐЦ‚ Х°ХЎХ¦Х«Ц‚ Х©Х§ ХµХ«ХЅХёЦ‚Х¶ ХїХЎЦЂХёЦ‚ ХґХЎЦЂХ¤ ХґХЁ ХЇ'ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎЦЂ ХЎХµХ¶ ХЎХїХҐХ¶. Х«Ц‚ЦЂ Х¬ХЎХµХ¶ ХіХЎХЇХЎХїХЁ, Х«Ц‚ЦЂ ХµЦ…Х¶Ц„ХҐЦЂХёЦ‚ Х¦Ц…ЦЂХҐХІ ХЇХЎХґХЎЦЂХЁ, Х«Ц‚ЦЂ Х®ХЎХ¶ЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х­ХјХёХѕ Х¶ХЎХµХёЦ‚ХЎХ®Ц„ХЁ, Х«Ц‚ЦЂ ХЎЦЂХ®ХёЦ‚Х« Ц„Х«Х©ХЁ, Х«Ц‚ЦЂ Х¬ХЎХµХ¶ ХЇХёЦ‚ЦЂХ®Ц„ХЁ, Х«Ц‚ЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶ХЎЦЃ Х°Х¦Ц…ЦЂ Х°ХЎХґХҐХґХЎХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, ХЎЦ‚ХҐХ¬ЦЃХ¶ХҐХ¶Ц„ ХЎХЅХёХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ Х«Ц‚ЦЂ Х°ХЎХЇХ«ЦЂХі ХҐЦ‚ ХѕХіХјХЎХЇХЎХ¶ Х­Ц…ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ` ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХЇХ¶ХЎЦЂХЇХ«Х¶ ХµХЎХµХїХ¶Х« ХЇ'ХЁХ¶Х§Х«Х¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂ ХґХЎЦЂХ¤ХЁ, ХёЦЂ Х°ЦЂХЎХґХЎХµХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЅХїХҐХІХ®ХёЦ‚ХЎХ® Х§ЦЂ:

Х†ХёЦ„ХЎ, ХёЦЂ ХЇХЁ ХіХЎХ¶Х№Х§Х«Х¶ Х¦Х«Х¶Ц„ХЁ, ХЈХ«ХїХ§Х«Х¶ Х«Ц‚ЦЂ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХёХЈХ«Х¶, ХЈХ«ХїХ§Х«Х¶ Х«Ц‚ЦЂ Ц„ХЎХ»ХЎХЅЦЂХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, ХЈХ«ХїХ§Х«Х¶ Х«Ц‚ЦЂ ХЎХ¶Х¤ЦЂХ¤ХёЦ‚ХҐХ¬Х« Х°ХЎХЅХїХЎХїХЎХґХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, Х«Ц‚ЦЂ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х« ХЇЦЂЦ…Х¶Х«ЦЃ Х°ХЎЦ‚ХЎХїХЎЦЂХґХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, ХҐЦ‚ ХёЦЂ Х°ХЎХ¦ХёЦ‚ХЎХЈХ«Ц‚ХїХ¶ Х§ЦЂ` ХґХҐХ® ХҐЦ‚ ХєХ¦ХїХ« Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХЎЦЃ ХґХ§Х»` ХЈХ«ХїХ§Х«Х¶ ХЄХёХІХёХѕХµХ№ЦЂХ¤ХҐХЎХ¶ ХѕЦЂХЎХµ ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХї ХҐЦ‚ Х·Х«Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХҐХЎХ¶ ХѕЦЂХЎХµ Х«Ц‚ЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ® ХЈХёЦ‚Х©ХЁ, ХёЦЂ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХіХ·ХґХЎЦЂХ«Хї Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЇЦЂХ¶ХЎХµ Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Х«Х¬: Х‡ХЎХї ХЎХ¶ХЈХЎХґ, ХҐЦЂХў ХўХЎЦЂХ±ХЎХЇХ«ЦЃ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХЎЦЃ Х°ХҐХї ХЇХЁ Х­ХёХЅХ§ЦЂ, ХЇХЁ ХµХ«Х·ХҐЦЃХ¶Х§ЦЂ Х©Х§ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХєХЎЦЂХїХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХЎЦЃ Х°ХЎХµЦЂ ХҐЦ‚ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ Х¬Х«Х¶Х«Х¬Х¶ Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХёХ№ Х°ХЎЦЂХЅХїХЎХ°ХЎЦЂХҐХ¬, Х©Х§ ХЎХЅХїХёЦ‚ХЎХ® Х°ХЎХґХЎЦЂ ХєХ«ХїХ« ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ ХЎХ¶Х«ЦЂХЎЦ‚ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ, ХёЦЂ Х°ХЎЦ‚ХЎХЅХЎЦЂ Ц…ХїХЎЦЂХ«Х¶` ХЇХЁ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХ§Х«Х¶ Х¦ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ ХЈХЎЦ‚ХЎХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХ§Х»: ФµЦ‚ Х«Х·Х­ХЎХ¶Ц„, ХёЦЂ Х¦ХЎХЅХїХёЦ‚ХЎХ® Х·ХЎХї Х°ХҐХјХёЦ‚ ХЇХЁ ХЈХїХ¶Х§Х«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХ¶Х¦ХЈХЎХґХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХЅХЎХ¶Х± Х¤Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ` Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅХ« ХҐЦЂХЇХ«Ц‚ХІХҐХ¶ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХЇХЁ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХ§Х«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХѕХ«ХіХЎХЇХЁ: ХѓХ·ХґХЎЦЂХ«Хї Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶ХЎХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ХёЦЂ ХёХ№ Х¦ХЎХ¦ХЈХЁ Х·ХёХІХёЦ„ХёЦЂХ©ХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХёХ№ Х¶ХЎХ­ХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХ§Х»Х¶ Х§` ХЇХЁ Х¦ХЈХЎЦЂ Х«Ц‚ЦЂ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂ ХЅХ«ЦЂХїХЁ ХҐЦ‚ ХёЦ‚ХІХ«ХІ Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХ®ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ. Х«Х¶Ц„ ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§ЦЂ ХҐЦ‚ Х¬ХЎЦ‚ ХЇХЁ Х°ХЎХЅХЇХ¶ХЎЦЂ Х©Х§ Х°ХЎХµ ХЎХ¦ХЈХ«Х¶ Х©Х·ХёЦ‚ХЎХјХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХєХЎХїХіХЎХјХ¶ Х¦Ц…ЦЂХЎЦ‚ХёЦЂ ХЎХ¦ХЈХЎХµХ«Х¶ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХЁ Х№Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХҐХ¶ ХҐЦ‚ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХЎЦЃ ХЎХ¶ХЇХёХєХЎЦЂ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХ¶ХҐХ¶ ХЎХјХЎХ» ХЇ'ХёЦ‚ХЈХЎЦЂ, ХёЦЂХёХѕ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ ХґХ§Х» ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХЎХ¬ ХЎХ¶Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ ХўХјХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂХ¶ХҐЦЂ ХЇХЁ ХїХ«ЦЂХ§Х«Х¶, ХЅХїЦЂХёЦ‚ХЇЦ„ ХҐЦ‚ Х­ХЎХІХЎХ¬Х«Ц„ Ц…ХїХЎЦЂХ«Х¶: ФµХ©Х§ Х«Х¶Ц„, ХёЦЂ Х°ХЎХ¶ХіХЎЦЂХ« ХґХЎЦЂХ¤ Х§ЦЂ ХЇХЁ Х»ХЎХ¶ХЎЦЂ Х°ХЎХґХёХ¦ХҐХ¬ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХЎЦЃ ХҐЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬Х«Ц„ХЁ ХґХ«ХЎХ¶ХЎХ¬ Х¤ХЎХ·Х¶ХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХЁ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬ Ц…ХїХЎЦЂХ«Х¶ ХўХјХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХ¶ХҐХ¶ ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х«Ц„ХЁ ХҐЦ‚ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХЇХЎХµХ«Х¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х©ХёЦ‚Х¬ХЎХґХёЦЂХ© ХЇХЎХґ Х№ХЎЦЂХЎХЇХЎХґ ХЇХЎХґ ХЇХЎЦЂХіХЎХїХҐХЅ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ, ХёЦЂ ЦѓХЎХ­ХёЦ‚ХЅХї ХЇ'ХёЦ‚ХїХЎХµХ«Х¶ ХЎХµХ¤ ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЇХЎХєХҐХ¶, ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ ХїХЎЦЂХЎХ®ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, Х¬ХҐХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХЎХ¶Х»ЦЂХєХ§ХїЦ„ХЁ ЦЃЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЇХЁ Х°ХЎЦЂЦЃХ¶Х§ЦЂ Х«ЦЂХЎЦ‚ХЎХґХў Х©Х§ В«Х«Х¶Х№ХєХ§ХћХЅ ХёЦ‚ЦЂХҐХґХ¶ ХЎХµХ¤ ХЁХ¶Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХЇ ХїХЎЦЂХЎХ®ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х»` ХЎХµХ¤ Х¬ХҐХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХ¶ХҐХ¶ Х°ХЎХµ ХЇЦЂЦ…Х¶Ц„ ХҐЦ‚ Х°ХЎХµ Х¬ХҐХ¦ХёЦ‚ ХЇЦЂЦЃХҐЦЂ Х§ЦЂ ХіХЎХґЦѓХЎХµ ХЈХїХ¶ХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХґХ«ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЎХµХ¤ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХµ ХЎХ¦ХЈХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂВ»: Ф±ХµХ¤ ХґХЎЦЂХ¤ХЁ, ХёЦЂ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ ХїХ¶ХЇХЎХ® ХЌХЎХЅХЎХ¶ХҐХЎХ¶ЦЃ Х°Х¦Ц…ЦЂ ХЈХЎХ°ХёЦ‚ХµХ«ЦЃ ХЎХ¶ХЇХёЦ‚ХґХЁ ХЈХёЦ‚Х·ХЎХЇХЎХ® Х§ЦЂ, ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« ХЎХєХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ ЦѓХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХїХҐХЅХЎХ® Х§ЦЂ Х©Х§ Х«Х›Х¶Х№ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х« Х°ХЎХЅХЎХ® Х§Х«Х¶ Х°ХёХ¶ ХЏХ«Х¦ХўХёХ¶Х« ХґХЎХµЦЂХЎЦ„ХЎХІХЎЦ„Х«Х¶ ХґХ§Х», ХЎХµХ¤ ХґХЎЦЂХ¤ХЁ, ХёЦЂ Х¶ХёХµХ¶ХєХ§ХЅ ФїХёХЅХїХЎХ¶Х¤Х¶ХёЦ‚ХєХёХ¬Х«ХЅ Х¶ХёХµХ¶ ХїХҐХЅХЎЦЂХЎХ¶ХЁ Х¶ХЇХЎХїХЎХ® Х§ЦЂ ФІХ«Ц‚Х¦ХЎХ¶Х¤ХЎХЇХЎХ¶ Х­ХЎЦЂХ¤ХЎХ­ ХҐЦ‚ Х©ХёЦ‚Х¶ХЎХ¬Х«ЦЃ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х», ХҐЦ‚ Х°Х«ХґХЎ ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§ЦЂ Ф±ЦЂХЎХўХ«ХёХµ ХЎХ¶ХЎХєХЎХїХ¶ХҐЦЂХ§Х¶ ХѕХЎХµЦЂХҐХ¶Х« ХҐЦ‚ ХўХЎЦЂХўХЎЦЂХёХЅ ХЇЦЂЦ…Х¶ХЎХґХёХ¬ ХЎХґХўХёХ­ ХґХЁ, ХёЦЂ Х°ХЎХ¦Х«Ц‚ Х©Х§ Х¬ХЅХҐХ¬Х« ХҐХІХЎХ® ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Ц„Х«ХЅ` Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х°ЦЂХЎХўХёЦ‚Х­Х« ХўХёЦЂХўХёЦ„ХҐХЎХ¬ ХЈХҐХї ХґХЁ ХЇХЁ Х¤Х«ХґХ§ЦЂ, ХЇХЁ Х°ХЎХЅХ¶Х§ЦЂ, ХЇХЁ ХїХёХ№ХёЦЂХ§ЦЂ ХµХЎХ»ХёЦЂХ¤ХЎХўХЎЦЂ ФґХЎХґХЎХЅХЇХёХЅ, ФµЦѓХҐХЅ, ФµЦЂХёЦ‚ХЅХЎХІХ§Хґ, ХЂХЎХ¬Х§Хє, Ф±Х¶ХїХ«ХёЦ„, Х„ХҐХґЦѓХ«ХЅ, Ф±ХІХҐЦ„ХЅХЎХ¶Х¤ЦЂХ«ХЎ, ХЏХ«Х¦ХўХёХ¶, ХёЦЂ ХёХ№Х«Х¶Х№ Х№Х§ЦЂ Х­Х¶ХЎХµХ§ЦЂ, ХёХ№ Х°ХЎХЅХЎХЇ, ХёХ№ ХЅХҐХј, ХёХ№ ХЎХ¬Х«Ц„, ХёХ№ ХЅЦЂХўХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХЇЦЂЦ…Х¶, ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х«Х¶ Х§, ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§ЦЂ ХёЦ‚ХµХ¤ Х°ЦЂХҐХІХ§Х¶ ХЈХҐХїХЁ Х°ХЎХЅХЎХ® Х¤Х«Х¦ХёЦ‚ХЎХ® ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ ХЅХєХЎХјХ¶ХЎХ¬Х«ЦЃ. Х¤ХЎХјХ¶ХЎЦЃХҐХЎХ¬ ХЇХЁ ХґХїХЎХ®Х§ЦЂ ХҐЦ‚ Х«ЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХґХ«ХїЦ„Х¶ ХёЦ‚ Х»ХЎХ¶Ц„ХЁ Х°ХёХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЎХµХЅ ХєХЎХїХёЦ‚Х°ХЎХЅХЁ Х°ХҐХјХЎЦЃХ¶Х§ Х«Ц‚ЦЂ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶ХҐХЎЦЃ ХѕЦЂХЎХµХҐХ¶: ФµЦ‚ ХЎХµХЅ ХѕХ«ХіХЎХЇХ«Х¶ Х¤ХЎЦЂХґХЎХ¶ ХїХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х…ХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХЌХєХЎЦЂХЎХєХҐХїХЁ ХЈХ¶ХЎЦЃХҐЦЂ ХїХҐХЅХҐЦЂ Х§ЦЂ ФїХЎЦЂХ«Х¶, ХҐЦ‚ Х°ХЎХґХёХ¦Х§ЦЂ Х§ЦЂ Х¦Х«Х¶Ц„ХЁ ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ Ц„ХЎХІЦЃХўХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў` Х¦Ц…ЦЂХЎЦ‚ХёЦЂ ЦѓХЎХЅХїХҐЦЂХёХѕ ХҐЦ‚ ХЎХєХЎХЈХЎХµХ«Х¶ ХЎХ°ХЎХЈХ«Х¶ ХѕХїХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХјХЎХ» Х¤Х¶ХҐХ¬ХёХѕ Х©Х§ ХєХ§ХїЦ„ Х§ЦЂ Х·ХЎЦЂХЄХ«Х¬ ХҐЦ‚ Х·ХЎЦЂХЄХ«Х¬ ХЎХґХ§Х¶ Х¦Ц…ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶: ФµЦ‚ Х«Х¶Ц„ ХЎХ¶ХЈХёЦЂХ® Х№Х« ХґХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ХЇХЁ Х·ЦЂХ»Х§ЦЂ ХЈХЎЦ‚ХЎХјХ§ ХЈХЎЦ‚ХЎХј` ХЇХЁ ХµХёЦЂХ¤ХёЦЂХ§ЦЂ Х¦ХЎХґХҐХ¶Ц„ХЁ ХҐЦ‚ ХЇХЁ Х¦Ц…ЦЂХЎЦЃХ¶Х§ЦЂ Х°ХЎХµХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦ‚Х¶Х¤ХЁ:

Ф±ХµХЅ ХєХїХїХіХЎХјХЎЦ‚ ХЎХ¶ЦЃХ§ЦЂ Х§ЦЂ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х‡Х«ЦЂХЎХЇХЎХµ, ХёЦЂ ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂ ФїХЎХґХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЎЦЃ ХЇХЁ ХєХЎХїХЇХЎХ¶Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ ХёЦ‚ЦЂ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХЎЦЃХҐХЎХ¬ Х¦Ц…ЦЂХЎЦЃ ХґХҐХ® ХґХЎХЅХЁ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХµ ХЇХҐЦЂХї Х©ХёХІХ¬ХёХѕ` ЦѓХёЦ„ЦЂ Х­ХёЦ‚ХґХўХёХѕ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤ ХҐХЇХЎХ® Х§ЦЂ ФїХЎХґХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶Х«Х¶ Х©ХЎХ­ХЎХ¶Х±ХЎХ¶ХёЦ„, ХёЦЂХєХ§ХЅХ¦Х« ХЎЦ‚ХҐХ¬Х« Х°ХЎХ¶ХЈХ«ХЅХї ХЁХ§Х§:

ХЂХЎХ¦Х«Ц‚ Х©Х§ ХЅХЎХІХЎЦ‚ХЎЦЂХїХЁ Х©ХёХІХ§ЦЂ Х§ЦЂ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ` ХЇХЎХєХёЦЃ ХґХЁ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХЎХµХ«Х¶ Х¦ХЈХҐХЅХїХ¶ХҐЦЂ ХўХҐЦЂХ«Х¶ ХЅХєХЎХЅХЎЦ‚ХёЦЂЦ„ ХҐЦ‚ ХЂХЎХµХёЦЃ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЁ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕЦѓХ¶ ХЅХєХЎХјХЎХ¦Х«Х¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х©ХёХІХЎХ® ХЎХјХЎЦ‚ ХЅХЎХґХёХµЦЂХЁ ХѕЦЂХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХҐЦЂХў ХЇХёЦ‚Х¦ХҐЦЂ ХїХЎЦЂХЎХ®ХёЦ‚Х«Х¬ ХўХЎХ¦ХґХёЦЃХ«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ Х°ХЎХ¶ХЈХ№ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ, Х¶ХҐЦЂХЅ ХґХїХЎЦ‚ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ Ц„ЦЂХёХ»ХЁ Х°ХҐХї ХґХ«ХЎХЅХ«Х¶: Х„ХЎХґХ«ХЇХёХ¶ХҐХЎХ¶ ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ ХЇ'ХёЦ‚ХЈХЎЦЂ Х°ХЎХґХЎХјЦ…Хї ХҐЦ‚ ХЎХ¦Х¶Х«Ц‚ Х­Ц…ХЅЦ„ХҐЦЂХёХѕ ХўХЎЦЂХ« ХЈХЎХ¬ХёЦ‚ХЅХї ХґХЎХІХ©ХҐХ¬ХёЦ‚ ХЂХЎХµХёЦЃ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХ«Х¶: Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХѕХЎЦЂ ХҐЦ‚ Ц„ХЎХІЦЃЦЂ Х·Х¶ХёЦЂХ°ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХµХЎХµХїХ¶ХҐЦЃ Х«ЦЂХҐХ¶ ХҐХІХЎХ® Х°Х«Ц‚ЦЂХЁХ¶ХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶, ХґХЎХ¶ХЎЦ‚ХЎХ¶Х¤ ХёЦЂ Х«Х¶Ц„ ХґХ«Х·Хї ХЇХЁ ХµХ«Х·Х§ЦЂ Х©Х§ Х«Х¶Х№ ХЅХҐЦЂХї ХўХЎЦЂХҐХЇХЎХґХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЇХЁ ХЇХЎХєХҐЦЂ Х„ХЎХґХ«ХЇХёХ¶ХҐХЎХ¶ ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ Х«Ц‚ЦЂ ХЇХ¶ХёХ» Х°ХҐХї:

– Ես շատ ուրախ եմ, Տէր, պատասխանեց Տիկինը, որ Գրիգոր այս վայրկեանիս դառնալով Ռշտունեաց Ոստանեն, ինձ բարի Հուրեր տուաւ ձեր Տիկնոջ եւ զաւակաց վրայ:

– Նո՞ր կ'ուգաս Ոստանեն, որդեակ Գրիգոր, եւ ամէնը ո՞ղջ, առո՞ղջ էին:

– Այո, Տէր, – պատասխանեց Գրիգոր:

– Երկիրս ի՞նչ վիճակի մէջ տեսար, որդեակ:

– Երջանիկ այնքան, որքան ոչ մի տեղ Հայաստանի մէջ:

– Ինչպէս Կ'ոգովտի գաւառը: Երկու-երէք անգամ այս տարուան մէջ անցայ այս տեղաց. եւ միշտ, ինչպէս սովորութիւնս է, գեղերը գիշերեցի. ամէն տեղ տեսայ երջանկութիւն. եւ Մամիկոնեանց Տիկնոջ գովութիւն եւ օրհնութիւն լսեցի այդ բարի եւ պատուական շինականաց բերնեն: Քիչ-քիչ ինձ համոզմունք կը դառնա թէ մենք երջանիկ ընելու համար ժողովուրդը կանանց պէտք է յանձնենք երկրին կառավարութիւնը, եւ միայն պատերազմով զբաղինք, միայն եթէ այն եւս կարէնայինք յաջողութեամբ ի գլուխ հանել:

ФµЦ‚ ХЎХµХЅ ХѕХҐЦЂХ»Х« Х­Ц…ХЅЦ„ХҐЦЂХ¶ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХїХ­ХёЦ‚ЦЂ ХҐХІХЎХ¶ХЎХЇХёХѕ ХґХЁ Х¦ЦЂХёЦ‚ЦЃХёЦ‚ХҐЦЃХЎХ¶, ХёЦЂ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХЅХЇХЅХЎЦ‚ ХґХїХЎХ®ХҐХ¬ Х©Х§ Х«Х¶Х№ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ ХєХ§ХїЦ„ Х§ЦЂ ХїХЎХ¬: ФІХЎЦЂХҐХўХЎХ­ХїХЎХўХЎЦЂ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЅХєХЎХЅХЎЦ‚ХёЦЂЦ„ ЦѓХЎХµХ¬ХёЦ‚Х¶ ХєХІХ¶Х±Х§ ХЅХҐХІХЎХ¶ ХґХЁ ХўХҐЦЂХ«Х¶ ХЎЦЂХ®ХЎХ©ХҐХЎХµ ХЅХЇХЎЦ‚ХЎХјХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХўХҐХјХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂХҐХЎХ¬, ХёЦЂ Х¦ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎХ¤ХЎХґЦ„ ХЇХЁ ХєХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХ§Х«Х¶:

ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ Ц„ХЎХ·ХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚ ХЈХ¶ХЎЦЃ Х«Ц‚ЦЂ ХЅХҐХ¶ХҐХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ, ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЅХҐХІХЎХ¶ХЎХЇХ«ЦЃ ХҐХІХЎЦ‚ Х«Х·Х­ХЎХ¶Х«Х¶, ХёЦЂ ХЅХЎХЇХЎЦ‚ХЎХєХҐХї ХҐЦ‚ Х№ХЎЦѓХЎЦ‚ХёЦЂ ХЁХ¶Х©ЦЂХ«Ц„ХЁ Х·ХёЦ‚ХїХёХѕ ХѕХҐЦЂХ»ХЎЦЃХёЦ‚ЦЃ ХҐЦ‚ ХўХЎЦЂХ« ХЈХ«Х·ХҐЦЂ ХґХЎХІХ©ХҐХ¬ХёХѕ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶Х« ХҐЦ‚ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ« Х«ЦЂХҐХ¶ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚ХЎХ® ХЎХ¶ХЇХёХІХ«Х¶ХЁ ХґХїХЎЦ‚ Х¦ХўХЎХІХЎХ® ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХёХѕЦ„ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХёЦЂ Ц„ХёЦ‚Х¶ХЁ Х°ХЎХЅХЎЦ‚ ХґХїЦ„Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХґХЎЦЂХґХ¶ХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХ¶ХЈХ«ХЅХї ХїХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ: Х†ХёХµХ¶ ХѕХ«ХіХЎХЇХ«Х¶ ХґХ§Х» Х§ Х¶ХЎХҐЦ‚ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ, ХўХЎХµЦЃ Х«Ц‚ЦЂ ХґХ«ХїЦ„ХЁ ХҐЦЂХЇЦЂХ« ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў Х№Х§ЦЂ Х¦ХўХЎХІХ§ЦЂ, ХЎХµХ¬ ХЊХ·ХїХёЦ‚Х¶ХҐХЎЦЃ Х•ЦЂХ«ХёЦЂХ¤Х«Х¶ Ц„ХЎХІЦЃЦЂ ХєХЎХїХЇХҐЦЂХЁ Х¦Х«Х¶Ц„ ХЇХЁ ХµХёЦ‚Х¦Х§ЦЂ:




ФіФјХ€Х’ФЅ ФІ


ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ФїХЎХґХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Ц„ХЎХјХЎХЅХ¶ХЎХґХҐХЎХµ ХЎХ¶Х± ХґХљХ§ЦЂ, Х©Х«ХЇХ¶ХЎЦ‚Х§Хї, ХµХЎХ»ХёХІХЎХЇ Х¦Х§Х¶Ц„ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХ§Х», ХЇХёЦЂХёХѕХ« Х±ХҐХјХёЦ„ ХҐЦ‚ ХґХїЦ…Ц„ Х«Х¶Ц„. ФїХЎХґХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХЎЦЂХґХ«Х¶ ХЎХґХҐХ¶ХҐХ¶ ЦѓХёЦ„ЦЂ ХҐХІХўХЎХµЦЂ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х¦ХЎЦ‚ХЎХЇ, ХҐЦ‚ Х«Ц‚ЦЂ ХЇХ«Х¶ХЁ ХЇХёЦЂХЅХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ` ХёЦЂ Х·ХЎХї ХЇХЁ ХЅХ«ЦЂХ§ЦЂ, ХЈЦЂХҐХ©Х§ Х©ХёХІХЎХ® Х§ЦЂ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х« ХїХёЦ‚Х¶ХЁ Х‡Х«ЦЂХЎХЇ, ХҐЦ‚ Х«Ц‚ЦЂ Ц„ЦЂХёХ» ФІХ«Ц‚ЦЂХҐХІХ« ХѕЦЂХЎХµ ХґХҐХ® ХЅХ§ЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х¶ЦЂХЎ Х°ХҐХї ХЇХЁ ХўХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х§ЦЂ ФїХёХЈХёХѕЦѓХї: ФІХЎХµЦЃ Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХЇХЁ ХґХҐХ®Х¶ХЎЦЂ, Х«Ц‚ЦЂ` ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ« ХѕХµЦЂХЎХµ ХЅХ§ЦЂХ¶ Х§Х¬ Ц…ЦЂХЎЦ‚ХёЦ‚ЦЂ ХЇХЁ ХґХҐХ®Х¶ХЎЦЂ: ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ Х°ХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХї ХҐЦ‚ Х­ХҐХ¬Ц…Ц„ Х§ЦЂ ХўХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў, Х«Ц‚ЦЂ Х°Ц…ЦЂХЁ` ФґХЎЦ‚Х«Х© Х„ХЎХґХ«ХЇХёХ¶Х§Х« ХєХ§ХЅ, ХёЦЂ ХїХЇХЎЦЂ ХҐЦ‚ Х°Х«Ц‚ХЎХ¶Х¤ХёХї Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ Х№ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ Х°ХЎХµ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХЎЦЃ ХЎХµХ¤ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂ ХҐХІХЎХ® Х¦ХёЦ‚ХЎЦЂХіХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ, ХёЦЂХЅХ«, ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ«, ХґХЎХЇХЎХ¶ХЎХ­ХЎХІХ«, ХєХҐЦЂХіХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХЎХјХЎХЇХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЅХ§ЦЂХЁ, ХЎХµХ¬ ХЁХ¶Х°ХЎХЇХЎХјХЎХЇХ¶ Х«Ц‚ЦЂ ХґХїХЎЦ‚ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХёХІХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Ц„ХЁ ХґХ·ХЎХЇХҐХ¬ХёХѕ` ХёЦ‚ХЅХґХЎХ¶ЦЃ ХҐЦ‚ ХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХЅХ§ЦЂ ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ: Х†ХЎ Х¶ХёХµХ¶ХЁ Х«Ц‚ЦЂ Х¦ХЎЦ‚ХЇХ«Х¶ Х°ХЎХІХёЦЂХ¤Х§ЦЂ Х§ЦЂ: ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤ Х°ХЎХµХҐЦЂХ§Х¶ ХҐЦ‚ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЂХ§Х¶ ХЈЦЂХёЦЃ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЅХї ХґХЎХїХҐХ¶ХЎХ¤ХЎЦЂХЎХ¶ ХґХЁ ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ Х„ХЎХґХ«ХЇХёХ¶ХҐХЎХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶Х«Х¶ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ ХёЦ‚ЦЂХЎХ­ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХґХ­Х«Х©ХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ Х«Ц‚ЦЂ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХѕХЎЦЂХЄ ХҐЦ‚ ХµХЎХ»ХёХІХЎХґХ«Хї. ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ ХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХґХ§Х» ХїХЎЦЂХ«Ц„ХҐХ¶ ХµХЎХјХЎХ»ХЎХ¤Х§Хґ: Ф»Ц‚ЦЂ ХєХЎХ¬ХЎХїХЁ ХґХ«Х·Хї Х¬ХҐЦЃХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХЈХ«ХїХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХѕХЎЦЂХ¤ХЎХєХҐХїХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХҐЦ‚ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХ°ХЎХ® ХіХЎХґЦѓХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХёХѕ. ХҐЦ‚ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХёЦ‚Х·Х«-ХёЦ‚Х·ХёХѕ ХґХїХ«ХЇ ХЇ'ХЁХ¶Х§ЦЂ ХЎХґХ§Х¶ Х­Ц…ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ХёЦЂ Х¶ХёЦЂ Х§Х«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХҐЦ‚ ХґХ«ХїЦ„ХЁ ХЇХЁ Х¦Ц…ЦЂХЎЦЃХ¶Х§Х«Х¶: Ф№Х§ХєХ§Хї Х®Х¶ХёХІЦ„ХЁ ХЈХёХ° Х§Х«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х¦ХЎЦ‚ХЇХ«Х¶ ХґХїХЎЦ‚ХёЦЂ Х¦ХЎЦЂХЈХЎЦЃХґХЎХ¶ХҐХ¶, ХўХЎХµЦЃ Х¶ХёХµХ¶ХЁ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х№Х§ЦЂ Х¦ЦЂХёЦ‚ЦЃХҐХ¬ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶Х« Х°ХЎХґХЎЦЂ, ХёЦЂ ХҐЦЂХў ФґХЎЦ‚Х«Х© Х°ХёХ¶ Х№Х§ЦЂ, ХЇХЁ ХґХїХ¶Х§ЦЂ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ« ХЅХҐХ¶ХҐХЎХЇХЁ ХҐЦ‚ ХµХЎЦѓХ·ХїХЎХЇХҐХ¬ХёХѕ ХЈЦЂЦ„ХҐЦЂХ¶ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ХҐХ¶, В«Х„ХЎХґХ«ХЇХёХ¶ХҐХЎХ¶ ХєХЎХїХЎХ¶ХёЦ‚ХёХµ ХґХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х·ХЎХї Х§ ХҐЦ‚ ХўХЎЦ‚ХЎХЇХЎХ¶ Х«Х¶Х№ ХёЦЂ ХЈХ«ХїХҐХЅ, Ц„Х«Х№ ХґХљХ§Х¬ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХґХЎЦЂХ¦ХҐЦЂХёЦ‚ Х¶ХЎХµХ«Х¶Ц„В» ХЁХЅХҐХ¬ХёХѕ` ХЅХёЦ‚ХЅХҐЦЂХЎХґХЎЦЂХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶, Х¶Х«Х¦ХЎХЇХЎХ­ХЎХІХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х±Х«ХЎХґХЎЦЂХ¦ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЇЦЂХЇХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Х¶ХҐЦЂ ХёЦ‚ ХЇХЁ Х¦ХўХЎХІХҐЦЃХ¶Х§ЦЂ, ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХёЦ‚Х· Х¤Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х«Ц‚ЦЂ Ц„ЦЂХёХ» Х¤Х«ХїХёХІХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ. Х·ХЎХї ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХёЦЂХЅХ« ХїХЎХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х°ХҐХїХЁ Х¬ХҐХјХ¶ХҐЦЂ, ХЅХЎЦЂХҐЦЂ, Х±ХёЦЂХҐЦЂ Х°ХҐХїХ« ХЇХЁ Ц„ХЎХ¬ЦЃХ¶Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ ХҐЦЂХҐХЇХёХµХ«Х¶, ХҐЦЂХў ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХµХёХЈХ¶ХЎХ®, Х¤ХЎХ¤ЦЂХЎХ®, ХїХёЦ‚Х¶ ХЇХЁ Х¤ХЎХјХ¶ХЎЦЂ ХЈЦЂХҐХ©Х§ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХёХІ Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚ХҐХ¬ХёЦ‚, Х«Х¶Ц„ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶Х¶ Х§ЦЂ Х¶ЦЂХЎ Х®Х¶ХёХІХЎЦЃ ХЁХЅХҐХ¬ХёЦ‚ Х©Х§ В«Ф±Х°ХЎ ХЎХµХЅХєХ§ХЅ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХЋХЎХ°ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ ХЇХЁ Х¦ХЎЦЂХЈХЎХ¶ХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЇХЁ Х°ХЎХЅХ¶Х«Х¶, ХҐЦ‚ ХёХ№ ХЈЦЂЦ„ХҐЦЂХёЦ‚ ХЎХјХЎХ» ХЄХЎХґХҐЦЂ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕВ»: Ф»ХЅХЇ ФґХЎЦ‚Х«Х©, ХёЦЂ ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§ЦЂ Х©Х§ ХїХІХЎХ¶ Ц…ЦЂХЎЦ‚ХёЦ‚ЦЂ ХЇХЁ Х¦Ц…ЦЂХЎХ¶ХЎЦЂ ХЎХµХ¤ ХґХЎЦЂХґХ¶ХЎХґХЎЦЂХ¦ХёЦ‚Х©ХҐХ¶ХҐХ¶ ХЄХєХїХҐХ¬ХёХѕ ХЇ'ХЁХЅХ§ЦЂ. ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ХҐЦ‚ ХҐХЅ ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ ХЇХЎХїХЎЦЂХҐХЎХ¬ ХґХЎЦЂХ¤ Х№ХҐХ¶Ц„, ХҐХЅ ХЇХЎЦЂХёХІ ХґХ«ХїЦ„ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХҐХґ, Х¶ХЎ ХЇХЎЦЂХёХІ ХґХЎЦЂХґХ«Х¶ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х§. ХЎХЅХїХёЦ‚ХЎХ® ХїХЎ, ХёЦЂ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХҐЦЂХЇХёЦ‚Ц„Х¶ Х§Х¬ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎ:

Սուրէն զօրաւոր կազմուածքի տէր եւ անխռով միտք, վասնզի ներկան` օրը եւ ժամը միայն կը մտածէր սովորաբար, որ ոչ Թէոդորոսի պէս ազգին չափազանց սիրահարն էր, եւ ոչ Գրիգորի պէս Ռշտունեաց Օրիորդին, անկողին եւ քուն մտաւ միանգամայն, եւ երբ արշալոյսին հետ արթնացաւ, դիմեց դահլիճը, տեսաւ, որ Թէոդորոս արդէն չի կար: Սպասաւոր մը թուղթ մը տուաւ իրեն, որ չի լուսացած` սուրհանդակ մը բերած էր Թէոդորոսի, եւ որովհետեւ հրաման էր ո՛ր ժամանակ լինէր ամէն լուր իրեն հաղորդել րոպէին, թիկնապահքը մտէր էին սենեակը եւ աւէր էին թուղթը. Թէոդորոս շուտ մը սպառազինեալ հեծէր էր երթալու եւ Սուրէնի սպասաւորաց մէկուն տալով իր ընդունած թուղթը, մեկնէր էր: Սուրէն կարդաց այդ համառօտ նամակր. – Ատոմ Շահունի առ Թէոդորոս Ռշտունի. «Գիտութիւն լիցի, Հայոց զօրավար, որ յունաց բանակը կը մտնէ մէկ կողմէ, իսկ արաբր երկու զունդ բաժնուած, մէկը Երասխ անցէր է ի Նախջուան, միւս Արտազ մտէր է»:

ХЋХЎХµЦЂХЇХҐХЎХ¶ ХґХЁ ХґХїХЎХ®ХҐЦЃ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ХҐЦ‚ ХЈХ¶ХЎЦЃ Х¦ХЈХҐХЅХїХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХЈХЎЦ‚, ХҐЦЂХў ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ« ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚` ХїХҐХЅХЎЦ‚ Ц„ХёХµЦЂХЁ, ХёЦЂ Х¦Х«Х¶Ц„ХЁ Х¤Х«ХґХЎЦ‚ХёЦЂХҐЦЃ, ХҐЦ‚ Ц„ХЎХІЦЃЦЂ ХЄХєХїХёХѕ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х±ХҐХјХ¶ХҐЦЂХЁ ХїХЎЦЂХЎХ®ХҐХ¬ХёХѕ` Х©ХёХІ Х№Х« ХїХЎХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ ХЎХјХЎХ» ХЎХ¶ЦЃХ¶Х«`

– Ո՛չ, – ըսաւ, – Գրիգորը թող որ հանգչի:

– Բայց դու չես գիտէր, որ Թէոդորոս գնացեր է արդէն:

– Ինչպէ՜ս չեմ գիտէր, ես տեսայ նորա երթալը. բայց իմ զաւակս Հայոց զօրավար չէ, պէտք է որ հանգչի` քուն լինի եւ այս տարիքին մէջ զօրանայ:

– Ահա՜ կանանց ամենեն լաւը՛, – գոչեց Սուրէն. – եթէ ձեզի թողուի տղան ճգնաւոր, վարդապետ, շատ-շատ թուլամորթ կաթողիկոս մը պիտի րնէիք… Գիտե՞ս ի՜նչ ժամանակի մէջ ենք, գիտե՞ս թէ վաղր ի՞նչ կրնայ հասնիլ գլուխնիս, ո՛չ դու միայն այն կը մտածես թէ Գրիգոր աչքեդ չի հեռանայ, անհանգիստ չլինի, իւր ամէն կամքը կատարուի: Բայց ես կը մտածեմ, որ Գրիգոր իր խելքով, իր գիտութեամբ ոչ միայն Վարդանաբերդ նստի, Կոգովիտ եւ Բագրեւանդ կառավարէ մօրը պէս եւ մօրը պէս գոհ ընէ այդչափ ով զամենքը` նաեւ Թէոդորոս Ռշտունին, այլ ես կ'ուզեմ, որ լինի աւելի քան այս Ռշտունեաց Տէրը թէ հոգուով եւ թէ մարմնով, ես կուզեմ…

– Գիտեմ քու ամէն զրուցելիքներդ, շատ իրաւունք ունիս, բայց դու այնչափ բարձր կը խօսիս, որ Գրիգոր կրնայ զարթնուլ, ե՛կ իմ սիրելի եղբայրս, եւ ինչ որ պիտի խօսիս իմ սենեակս խոսէ:

Ф±ХµХЅ ХЁХЅХҐХ¬ХёХѕ ХЎХµХ¤ ХЈХҐХІХҐЦЃХ«ХЇ ХЇХ«Х¶ХЁ ХЎХјХЎЦ‚ Ц„ХЎХІЦЃЦЂ ХўХјХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХҐХІХўЦ…ЦЂХЁ Х±ХҐХјЦ„ХЁ ХҐЦ‚ ХїХЎЦЂХЎЦ‚ ХЅХҐХ¶ХҐХЎХЇХЁ Х¶ХЅХїХ§ХёЦ‚ЦЃ. Х¤Х«ХґХЎЦЃХЁ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦ‚ Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХЁ ХЇХёЦ‚ЦЂХ®Ц„Х«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ Х®ХЎХ¬Х¬ХҐХ¬ХёХѕ:

– Հիմա հոս զրուցէ՛ ինչ որ կ'ուզես, բոլոր ուշս քեզի է, – ըսաւ ժպիտը միշտ շրթունքներուն վրայ:

– Ժպտելու ժամանակ չէ, քոյրիկ: – պատասխանեց Սուրէն ձեռքի թուղթը ցցելով եւ կարդալով նամակին վերջի խօսքերը:

– Եթէ յունաց բանակը Բագրեւանդ կը մտնէ` կը նշանակէ թէ մեր պաշտպանութեան կը դիմէ. եթէ Թէոդորոս կը շտապէ եւ կանուխ կը վազէ կ'երթայ կը նշանակէ թէ նախջուանայ կողմը մեր պաշտպանութեան կը դիմէ. եւ այս բանիս համար պէտք է որ ժպտի՞լն էլ արգիլուի:

– Ահա՜ կանանց ամենեն լաւը, – կրկնեց Սուրէն: – Այդ խօսքերով կարծեցիր թէ ինձ պատասխա՞ն տուիր: Այսպիսի վիճակի մէջ բաւակա՞ն է ըսել թէ Թէոդորոս գնաց արաբաց դէմ, եւ մենք պէտք է ոտքերնիս, ձեռքերնիս արածենք անհոգ, անպիտան, դանդաղ նստինք: Այդ մարդր` այդ Թէոդորոս երբ «այդ թուղթը Սուրէնի տուէք» կըսէ, այն կ'իմանայ, որ Սուրէն պէտք է շարժի, առնու Մամիկոնեանց զաւակը եւ դիմէ հոն, ուր արաբր կ'արշաւի, թումբ լինելու համար այդ սոսկալի թշնամուոյն դէմ, որուն առաջ ոչ բաւական ամրութիւն կայ եւ ոչ նուիրական բան մը աշխարհքիս վրայ:

– Բայց այդ Մամիկոնեանց շառաւիղը դեռ տասնեօթ տարու պատանի մ՚է, յոգնած` նոր ճամփէ եկեր է, կէս-գիշերն անցած հազիւ անկողին մտէր է, իւր տարիքին մէջ օրէնք չէ, որ այդ կատաղի գազանաս դէմ հոգին եւ մարմինը վտանգի դնէ եւ իւր հօր տան ծուխը մարէ:

– Շատ կ'ուզէի, որ այս խօսքերը Թէոդորոսի անգամ մը զրուցէիր…

– Ի՞նչ գաղտնիք կամ ամօթ կայ այս խօսքերուս մէջ, որ չի կարէնայի զրուցել. կարծեմ Վարդ երէկ իրիկուն հօրը հետ մէկտեղ չէր եւ չեմ կարծէր թէ վարը զօրականաց հետ ընթրեց, եւ հայրը բռնի մօրը գրկեն առաւ որդին արաբաց դէմ պատերազմելու կամ թումբ շինելու համար:

Այս խօսքերուն երբ Սուրէն սրտնեղութեամբ բերանը բացաւ պատասխանելու, Բիւրեղ առանց ժամանակ տալու «Ահա՜ կանանց ամենեն լաւը», – գոչեց ծիծաղելով եւ նոյն րոպէին փոքրիկ ոտնաձայն մը լսելով սենեակին մէջ ետին դարձաւ եւ գեղեցիկ վեց տարեկան աղջիկ մը Սուրէնի գիրկը դրաւ. իսկ Սուրէն այդ սիրուն տղեկը գրկին մէջ սղմելով եւ համբոյրներով ծածկելով.

– Սիրո՜ւն, աննման Արփենի, – կ'ըսէր, – ահա՛ կանանց ամենեն լաւը դու ես, երբ մեծնաս` սա մայրիկեդ աւելի խելօք պիտի լինիս, ջանաս, որ քու զաւակներդ թուլամորթ, հոյլ դանդաղ չլինին…

– Ո՛չ, ո՛չ այսպիսի զրպարտութիւն զաւկիս համար չեմ ընդունիր, – եւ դռան մէջ տեսնելով որդին, – լաւ ժամանակին կը հասնիս, Գրիգոր, քեռուոյդ պատասխան տուր եւ հասկցու իրեն թէ ոչ թուլամորթ, ոչ հոյլ եւ ոչ դանդաղ ես:

– Իմ փափագս ալ այն է, որ ինձ իմացնէ Գրիգոր թէ ինք ըսածներուս բոլորովին հակառակ ժիր, գործունեայ, եռանդուն է, եւ գիտէ ժամանակին առնուլ իւր զէնքերը, ազգի, կրօնքի եւ հայրենի իրաւանց վրայ պատերազմիլ:

– Եթէ դոքա վտանգի մէջ են ո՜ր մարդ կրնայ առանց վատութեան դրոշմր ճակտին կրելու փախուստ տալ այդ պարտաւորութենեն, – ըսաւ Գրիգոր ծանրութեամբ, եւ առաջ անցնելով առաւ իւր գիրկը Արփենին, որ իւր փափկաթոյր թեւերը եղբօր վզին փաթաթելով, ուրախութեան համբոյրներով եւ տարիքին յարմար խօսքերով կը պատասխանէր այս գրկախառնութեան:

Ф»ХЅХЇ ФІХ«Ц‚ЦЂХҐХІ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХґХЁ ХЎХµХ¤ ХїХҐХЅХЎЦЂХЎХ¶Х«Х¶ Х¬ХјХҐХ¬ХҐХЎХµХ¶ ХЎХ№Ц„ Х±ХЈХҐХ¬ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ»` Х¬ХјХҐХ¬ХҐХЎХµХ¶ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХ¬ХЎЦ‚, ХёЦЂХєХ§ХЅХ¦Х« ХёХ№ ХҐХІХўХЎХµЦЂ ХҐЦ‚ ХёХ№ Х¦ХЎЦ‚ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¶ Х«Ц‚ЦЂ ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚Ц„ХЁ:

ФїХЎХ©Х«Х¬ ХґХЁ ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚Ц„ Х·ХЎХї ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХЎХµХ¶Х№ХЎЦѓ ХЈХЎХІХїХ¶Х«Ц„ ХЇХЁ ХєХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХ§, ХёЦЂ ХµХЎХ¶Х±Х¶ХЎХєХЎХЅХїХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХµХ«ХґХЎЦЂ ХґХЎЦЂХ¤ ХґХЁ ХёХ№ ХЇХЁ Х¦ХЈХЎХµ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХЇЦЂХ¶ХЎХµ Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬, Х«ХЅХЇ Х­ХёХ°ХёЦ‚Х¶ ХґХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХґХїХЎХ®ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х¶Х«Ц‚Х© ХґХљХ§: Ф±ХµХ¤ ХЇХ«Х¶ХЁ` ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤, ХЈХҐХІХҐЦЃХ«ХЇ, Ц„ХЎХІЦЃЦЂ, Х¦ХЈХЎХµХёЦ‚Х¶, ХёЦЂ Х«ЦЂ ХҐХІХўЦ…ХћЦЂ Х°ХҐХї ХёХїХ¶ ХЎХј ХёХїХ¶ ХЇХЁ ХЇХјХёЦ‚Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХЇХёЦ‚Х¦ХҐЦЂ Х°ХҐХјХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЎХґХ§Х¶ ХѕХїХЎХ¶ХЈ ХёЦЂХ¤ХёЦ‚ХёХµХ¶ ХЈХ¬Х­ХҐХ¶, ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶, ХµХёХµХЅ, ХЄХЎХјХЎХ¶ХЈ ХЎХ¶Х±Х«Х¶, Х¦ХЎЦ‚ХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ ХїХІХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎХµ, ХЎХµХ¬ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х«Ц‚ЦЂ Х°Ц…ЦЂ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶Х« ХµХ«Х·ХЎХїХЎХЇХ¶ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХЎХ№Ц„Х«Х¶, ХЎХ¶ЦЃХҐХЎХ¬ ХҐЦЂХ»ХЎХ¶Х«ХЇ Ц…ЦЂХҐЦЂХёЦ‚, ХёЦЂ Х№ХҐХ¶ Х¤ХЎХјХ¶ХЎЦЂ, ХҐЦЂХў ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХґХЁ ХЅЦЂХЎХ¶ХЎХ¶ Х°ХҐХјХЎХ¶ХЎХ¶, ХҐЦ‚ ХґХЎЦЂХ¤ХЅ Х«ЦЂ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХЇХЎХµХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х» ХЎХ¶ХёХ¶Ц„ ХЇХёЦ‚Х¦Х§ ХўХҐЦЂХҐХ¬, Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬, ХґХҐХјХЎХ®ХЁ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬, ХЎХµХ¤ ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚Ц„ХЁ ХЎХµХ¤ ЦѓХЎЦѓХЎХЈХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХѕХЇХЎХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶: Ф»ХЅХЇ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶, ХёЦЂ ХЅХёЦ‚ЦЂ ХЎХ№Ц„ ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ ХўХЎХµЦЃ ХґХ§ХЇ ХґХЎХЅХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚ХЎЦЃ, ХЇЦЂХЇХ¶ХҐЦЃ Х«Х¶Ц„Х¶Х«ЦЂХҐХ¶ Х«Х¶Х№ ХёЦЂ ХЅХёХѕХёЦЂ Х§ЦЂ Х¦ЦЂХёЦ‚ЦЃХҐХ¬ Х«Ц‚ЦЂ Ц„ЦЂХёХ» Х°ХЎХґХЎЦЂ. Ф±Х°ХЎХ› ХЇХЎХ¶ХЎХ¶ЦЃ ХЎХґХҐХ¶ХҐХ¶ Х¬ХЎЦ‚ХЁ:

Х†ХёХµХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ« ХґХ«Ц‚ХЅ Ц„ХёХµЦЂХ¶ Х§Х¬ Х†ХЎХ¦Х§Х¶Х«ХЇ ХҐХЇХЎЦ‚, ХҐХІХўЦ…ЦЂХЁ Х°ХҐХї ХЈЦЂХЇХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚. ХЈЦЂХҐХ©Х§ Х°ХЎХЅХЎХ® ХЎХІХ»Х«ХЇ ХґХЁ ХЈХҐХІХҐЦЃХ«ХЇ, ХЈХёХІХїЦЂ, Х¤ХҐХІХ±ХЎХ¶ ХґХЎХ¦ХҐЦЂХёХѕ, Х¶ХёЦ‚ХЎХІХҐХЎХ¬ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХёХѕ Ц„ХЎХІЦЃЦЂ ХїХ­ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХЁ ХҐЦЂХҐХЅХ«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ ХїХЎЦЂХЎХ®ХҐХЎХ¬: ХЂХЎХіХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ ХєХЎХїХЎХ¶Х«Х¶, ХёЦЂ Х¤ХҐХј ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х№Х§ЦЂ Х°ХЎХїХЅХЎХ® ХҐЦ‚ Х°Ц…ЦЂ ХґХЁ ХЄХєХ«ХїХёХѕ ХЇХЁ Х¶ХЎХµХ§ЦЂ Х«Ц‚ЦЂ Ц„ХҐЦЂЦЃ ХѕЦЂХЎХµ ХҐЦ‚ ХЇХЁ ХЈХёЦ‚ЦЂХЈХёЦ‚ЦЂХЎЦЂ:

ФёХ¶ХїХЎХ¶Х«Ц„Х¶ ХЎХґХ§Х¶Ц„ХЁ ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ Х«Х»ХЎХ¶ Х¶ХЎХ­ХЎХіХЎХ·Х¶ ХЁХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ Х¬ХёЦ‚Хј Х§ЦЂ, ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« Х№Х§ЦЂ ХёЦ‚Х¦Х§ЦЂ Х«Ц‚ЦЂ Ц„ХёХµЦЂХЁ ХїХ­ЦЂХҐЦЃХ¶Х§Х« ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХҐЦЂХўХҐХґХ¶ ХЇХЁ Х­ХёХЅХ§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«Х¶ ХґХ«Х·Хї Х¶Х«Ц‚Х© ХЇХЁ ХЈХїХ¶Х§ЦЂ Х­Ц…ХЅХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ Х°ХЎЦЂЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚: ХЌХҐХІХЎХ¶ХЎХїХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ ХѕХЎЦЂ ХЇ'ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎЦЂ ХЈХҐХІХҐЦЃХ«ХЇ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х¬Х«ХіХЁ ХЎЦЂХ®ХЎХ©Х« ХЅХЇХЎЦ‚ХЎХјХЎХЇХ« ХґХЁ ХєХ§ХЅ, ХґХЎХЇХёХµХЇ ХґХЁ Х¬ХіХЎХЇХЁ ХЇХЎХєХёЦ‚ХЎХ® Х«ХўЦЂ Х©Х§ ХЇХЁ Х°ЦЂХЎЦ‚Х«ЦЂХ§ЦЂ ХєХїХёХµХї ХЁХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х®ХЎХјХЎХ¦ХЎЦЂХ¤ ХҐЦ‚ Х®ХЎХІХЇХЎХ¦ХЎЦЂХ¤ ХЎЦѓХЎХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ. ХўХЎХµЦЃ ХёХ№ ХёЦ„ ХЎХµХ¤ ХґХїХЎХ®ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х№ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ. ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶Х¶ ХҐХ¬ХЎЦ‚ ХЅХҐХІХЎХ¶ХҐХ¶` Х¶ХёХµХ¶ХєХ§ХЅ ХЎХґХ§Х¶Ц„ХЁ, ХҐЦ‚ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х« ХЎХґХҐХ¶ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ», ХґХ«ХЎХµХ¶ Х¶ХЎ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х№Х§ЦЂ Х¦ХЈХЎЦЂ Х©Х§ ХЅХєХЎХјХ¶ХЎХ¬Х«ЦЃ ЦѓХёХ©ХёЦЂХ«ХЇ ХЇХЎЦЂ Ц…Х¤Х«Х¶ ХґХ§Х»:

ФЅХҐХІХі ХґХЎХµЦЂ, ХЈХ«ХїХ§ЦЂ, ХёЦЂ Х¦ХЎЦ‚ХЎХЇХ¶ Х«ЦЂХґХ§ ХєХ«ХїХ« ХўХЎХЄХЎХ¶ХёЦ‚Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ ХЎХµХЅ ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х«Х¶Ц„ Х№Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЇ'ХёЦ‚ХІХЎЦЂХЇХ§ЦЂ, ХЎХµХ¬ ХЅХїХ«ХєХёХІ ХµХЎЦЂХЇХЁ` ХґХЎХ°ХЎХ°ХёХї ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« Х·ХјХ«Х¶Х¤Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х«ЦЂ ХЈЦЂХЇХҐХ¶ ХЇХЁ ХЇХёЦЂХ¦Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ ХµХёХµХЅХЁ: Х€Ц‚ХЅХїХ« ХЇХёЦЂХЎХЈХ¬ХёЦ‚Х­ ХЎХ¶Х±ХЎХµХ¶ Х¦ХёХ°Х« ХєХ§ХЅ ХїХҐХЅХЎЦ‚ Х¶ХёЦЂХЎ ХЅХєХЎХјХЎХ¦Х«Х¶Х«Х¬ХЁ, ХЎХµХ¬ХҐЦ‚ХЅ ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚Ц„ Х№Х« ХЇХЎЦЂ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ, ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« ХЅХ«ЦЂХїХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЇХёЦ‚Х¬ХЎЦЂ, ХҐЦ‚ ХҐЦЂХў ХЅХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х­Х«Х¶ Х¤ХёЦ‚ХјХ¶ ХёЦЂХ¤ХёЦ‚ХёХµХ¶ Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХ¶ ХҐЦ‚ ХҐЦЂХҐХЅХ¶ХҐЦЂХЁ Х°ХЎХґХўХёЦ‚ЦЂХҐЦЃ ХҐЦ‚ Х«Х¶Ц„ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ ХЈХёЦЃ ХҐЦЂХЇХЎХµХ¶ ХЈЦЂХЇХЎХ­ХЎХјХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХљХЁЦЂХЎЦ‚, ХґХ§ХЇХЁ Х№Х§ЦЂ ХЇЦЂХ¶ХЎЦЂ ХёЦЂХёХ·ХҐХ¬ ХЎХІЦ…ХћХ©Ц„ Х§ЦЂ Х©Х§ ХЈЦЂХЇХЎХ­ХЎХјХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶:

Х”ХЅХЎХ¶Х« Х№ХЎЦѓ Х°ХҐХ®ХҐХЎХ¬ ХЅХєХЎХјХЎХ¦Х§Х¶Ц„ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ« ХЇХЁ ХЅХєХЎХЅХ§Х«Х¶, ХҐЦЂХў Х¶ХЎ Х§Х¬ Х°ХҐХ®ХЎЦ‚ ХҐЦ‚ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐХ¬ХЎЦ‚ ХўХҐЦЂХ¤Х«Х¶ Х¤ХјХ¶ХҐХ¶ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶Х« ХҐХїХҐЦ‚ХҐХ¶.

– Զաւէ՜ն, Զաւէ՜ն, – կանչեց ներդաշնակ ձայն մը վերեն:

Х„ХҐХ¦ Х®ХЎХ¶Ц…Х© ХЎХ¶Х±Х¶ХЎХєХЎХ°ХЎХєХҐХїХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХЎХ¬ ХґХїХЎЦ‚, ХҐЦ‚ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х©Х§ ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ Х№Х« Х­Ц…ХЅХ«ЦЂ, Х«Х»ХЎЦ‚ Х±Х«ХҐХ¶, ХҐХ¬ХЎЦ‚ ХЅХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х­Х¶ ХҐЦЂХ§Х¶ ХѕХҐЦЂ:

– Զաւէ՛ն, քեզի նեղութիւն տուի, բայց մօր մը տկար սրտին ներէ. աւելորդ է քեզի յանձնել, բայց խնդրեմ հսկէ զաւկիս վրայ, – ըսաւ Տիկինը:

– Ո՜հ իշխանուհի, առանց իշխանիկին հաւտա՛ թէ Զաւէն աչացդ չերեւար:

– Աստուած հետերնիղ լինի… – կրցաւ միայն զրուցել խեղճ կինը եւ գլուխը դարձուց դէպի դուռը. էլ չէր կարող: Շտկուեցաւ դէպի եկեղեցին եւ հոն իւր վիրալից մայրենի սիրտը տարածեց ստեղծողին` միմիայն մխիթարիչ ցաւերու:

ФѕХҐЦЂ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂХЁ ХґЦ…ЦЂ ХґХЁ ХЎХµХЅ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„Х«Х¶ Х№Х« ХЇЦЂЦЃХЎЦ‚ Х¤Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬, ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ Х·ХЎЦЂХЄХ§Х¬ХёХѕ, ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ ХЅЦЂХўХҐХ¬ХёХѕ Х°ХҐХ®ХЎЦ‚ ХҐЦ‚ ХґХїЦЂХЎХЇХҐЦЃ ХҐЦ‚ ЦѓХёХ·ХёЦ‚ХёХµ ХЎХґХєХ« ХґХ§Х» ХЎХ¶Х°ХҐХїХЎЦЃХЎЦ‚ ХҐЦ‚ Х°ХЎХЅХЎЦ‚ Х­ХёЦ‚ХґХўХ«Х¶, ХёЦЂ Х¬ХјХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў Х«ЦЂ ХЁХ¶Х©ХЎЦЃЦ„ХЁ ХЇХЁ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХ§ЦЂ, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Х°ХЎХЅХЎЦ‚ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХЇХҐЦЂХї:

Սուրէն, որ մինչեւ այն ժամանակ բերանը չէր բացած, ցցուց հեռուանց Գրիգորի ծեր զօրավար մը, որ աւանին հողապատնէշներուն դուռը կեցած զիբենք կը դիտէր. «Տե՛ս, – ըսաւ, – սա ծերը Թէոդորոսի տեղապահ եւ մեծ բարեկամն է. սա է, Ատոմ Շահունի, երկիւղ երթէք չէ գիտցել թէ ի՞նչ է, մահն արհամարհել իրեն բնութիւն է դարձել, հիմա որ վաթսունն անց է, պատերազմի մէջ երիտասարդէ լաւ կը կռուի, կարող է խարդախութիւն մը, սուտի մը համար իր զաւակն սպաննել. կարծեմ թէ իւր ծիծաղը ոչ ոք տեսած չէ, երբ մօտենանք եւ զինքը դաժան տեսնես մի՛ զարմանար, բացի Թէոդորոսէ ոչ ոք համարմունքի արժանի չի սեպեր, եւ շնորհք է եթէ չարհամարհէր»:

ФµЦ‚ Х«ЦЂЦ…Ц„, ХҐЦЂХў ХґЦ…ХїХҐЦЃХЎХ¶, Х®ХҐЦЂ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЁ Х°ХЎХ¦Х«Ц‚ Х©Х§ ХЁХ¶Ц„ХёЦ‚Х«Х¶ХҐЦЂХ« Х©ХҐХ©ХҐЦ‚ Х·ХЎЦЂХЄХґХёЦ‚Х¶Ц„ХёХѕ ХўХЎЦЂХҐЦ‚ ХґХЁ ХЎХјХЎЦ‚, Х«Ц‚ЦЂ ХЎЦЂХ±ХЎХ¶Х« Х¤Х«ЦЂЦ„ХЁ ХЎХґХҐХ¶ХҐЦ‚Х«Х¶ Х№Х« Х“ХёХ­ХҐЦЃ: Ф»ХЅХЇ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶, ХёЦЂХєХ§ХЅХ¦Х« ХЇХЎЦЂХ§Х¶ХЎХµ Х¦Х«Х¶Ц„ Х­Ц…ХЅХҐЦЃХ¶ХҐХ¬, Х¶ХёХµХ¶ Ф±ХїХёХґХ« ХЎХј Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ Х¤ЦЂХЎХ® Х©ХІХ©Х«ХЇХЁ ЦЃХёХµЦЃ ХїХЎХ¬ХёХѕ, Х°ХЎЦЂЦЃХёЦ‚ЦЃ Х©Х§ ХёХћЦ‚ЦЂ Х§ЦЂ ХЂХЎХµХёЦЃ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЁ:

– Այս նամակն ո՞վ քեզ տուաւ, Կամսարական, – ըսաւ դաժան ծերը:

– Այս առաւօտ ինձ տուին իշխանին կողմեն:

– Դուք քնած էիք, երբ նա հոս էր, – զրուցեց ծերը խստութեամբ, եւ իբրեւ թէ ինքնիրեն խօսելով, – այս է ահա մեր իշխանաց եւ իշխանազանց սովորութիւնը, ամենեն լաւերը քուն կը լինին, երբ գործելու ժամանակ է, իսկ վատերը մեծ շնորհք կ'ընեն եթէ մատնիչ չլինին եւ թշնամուոյն չառաջնորդեն:

– Կարելի՞ է, Ատոմ իշխան, մեզ իմացնես թէ որո՞նք են թշնամուոյն առաջնորդողք:

Ф±ХµХЅ Х­Ц…ХЅЦ„Х«Х¶ Х®ХҐЦЂХЁ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х№Х« ХїХЎХ¬ХёХѕ`

– Հայոց զօրավարը, որ այս թուղթը քեզի թողէր է, ըսել կուզէ, որ երթաս զինքը յունաց բանակը գտնեմ, տէ՛, գնա՛, մի՛ դանդաղիր, տե՛ս, ինձ էլ պատվփրեց զօրքը պատրաստի ունենալ, – ըսաւ եւ ձեռքով ցցուց զօրքը, որ պատրաստ զէնքի վրայ կանգնած կը սպասէին:

ФµЦ‚ ХЎХµХЅ Х­Ц…ХЅЦ„ХҐЦЂХЁ Х¦ЦЂХёЦ‚ЦЃХҐХ¬ХёХѕ ХЇХјХ¶ХЎХЇХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ХёЦ‚ЦЃ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶:

Ф»ХЅХЇ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х­Ц…ХЅХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХҐХ®ХЎЦ‚ Х±Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХЅХЇХЅХЎЦ‚ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХҐХ¬ Х«Ц‚ЦЂ ХіХЎХґЦѓХЎХ¶, ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХЇХЎХµХҐХ¬ХёХѕ Х©Х§ ХїХҐХІХҐХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х°ХЎЦЂЦЃХ¶ХҐХ¬ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХµХ¤ Ц„ХЎХІЦЃЦЂ Х®ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЎЦ‚ХҐХ¬ХёЦЂХ¤ ХҐЦ‚ Х№ХЎЦѓХЎХ¦ХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХїХЎЦ„ЦЂЦ„ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХєХ«ХїХ« Х©ХёЦ‚ХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХґХҐХ® ХµХЎХ¶Х¤Х«ХґХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЎХјХ«Х©, Х«ЦЂ Х®Х«Х®ХЎХІХЁ ХЅХЎХ¶Х±ХҐХ¬ХёХѕ ХЇХЁ Х·ХїХЎХєХ§ЦЂ ХЎХёХЎХ» ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚: Ф»ХЅХЇ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ, ХҐЦЂХў Х°ХЎХ¦Х«Ц‚ Ц„Х«Х№ ХґХЁ Х°ХҐХјХЎЦЃХЎХ¶` Ц„ЦЂЦ„Х«Х» ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚ Ц„ХҐХјХёЦ‚ХёХµХ¶ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХґХЎХїХҐЦЃХЎХ¶ ХЋХЎХІХЎЦЂХ·ХЎХЇХҐЦЂХїХ«, ХҐЦ‚ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХўХЎХ¶ХЎХЇХЁ ХҐЦЂХҐЦ‚ЦЃХЎЦ‚:




ФіФјХ€Х’ФЅ Фі


Х„ХҐЦЂ ФїХЎХґХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶Х¶ ХҐЦ‚ Ц„ХҐХјХёЦЂХ¤Х«Х¶ ХґХїХЎХ¶ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХўХЎХ¶ХЎХЇХЁ, ХёЦЂ ХЋХЎХІХЎЦЂХ·ХЎХЇХҐЦЂХїХ« Х·ХёЦ‚ЦЂХ»ХЁ ХїХЎЦЂХЎХ®ХёЦ‚Х§ЦЂ Х§ЦЂ: ХЂХјХёХґХ§ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁ Х©Х§ХєХ§Хї ХЇХЁ ХєХЎХ°Х§Х«Х¶ ФІХ«Ц‚Х¦ХЎХ¶Х¤Х«ХёХµ ХЇХЎХµХЅХҐЦЂЦ„, ХҐЦ‚ ХЎЦЂХїХЎЦ„Х«Х¶ ЦѓХЎХµХ¬ХЁ Х¤ХҐХј ХЇ'ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ХЎХґХ§Х¶ ХўХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЎХґХ§Х¶ ХЇХЎЦЂХЈ, ХЇХЎХ¶ХёХ¶ Х©ХёЦ‚Х¬ЦЃХЎХ®, ХЎЦ‚ЦЂХёЦ‚ХЎХ® Х§ЦЂ, Х°ХјХёХґХ§ХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХ®Х«Ц‚Х¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ Х¬ХҐХЈХ§ХёХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ Х©ХҐЦ‚ХҐЦЂХЁ ХЇХЁ ХїХЎЦЂХЎХ®Х§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚ХёХµХ¶ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЎХ®Х«Х¶ ХЇХЁ ХЅХ¬ХЎХ¶ХЎЦЂ Х« ЦѓХЎХ­ХёЦ‚ХЅХї, ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ Х¬ХҐХЈХ§ХёХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХґХ«Х·Хї ХґХҐХ® Ц„ХЎХ»ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ЦЃХёХµЦЃ ХЇ'ХёЦ‚ХїХЎХµХ«Х¶ Х¶ХҐЦЂЦ„Х«Х¶ Х­ХјХёХѕХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Ц„ Х°ХЎХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Ц„ХЎХ¶ Х©Х§ Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚ХёХµХ¶ Х¤Х§Хґ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХҐХ¬ХёЦ‚:

ФµХ©Х§ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂХ«Х¶ Ц„ХёХѕ ХѕХЎХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХЈХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЅХёХѕХёЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х§Х«Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ®, Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х·ХЎХї ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х·Х¶ХёЦЂХ°ХёЦ‚ХЇХёХѕ ХЎХ¶ХёЦ‚ХЎХ¶ХҐХЎХ¬ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХЎЦЂХЄХЎХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХЈХёХјХёХ¦ ХµХЎХ¶Х±Х¶ХЎХєХЎХЅХїХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХЎЦЂХЈ ХєХЎХ¬ХЎХїХЎХЇХЎХ¶` Х°ЦЂХЎХґХЎХµХҐХ¬ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х¤Х«ХїХ§Х«Х¶ Х­ХЎХІХЎХІХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Ц„ХЎХ¶ Х©Х§ ХЎХјХЎХ№Х¶ХёЦЂХ¤ХҐХ¬ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« ХґХ§Х»: Ф±ХµХЅХєХ«ХЅХ« ХЎХ¶Х± ХґХ« Х§ЦЂ ХЉЦЂХёХЇХёХєХ«ХёХЅ, ХёЦЂ ХЎХµХЅ Х°ХјХёХґХ§ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚ХЎХ¶ХҐХЎХ¬ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ ХЌХєХЎЦЂХЎХєХҐХїХ¶ Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ ХёЦЂ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅХ« Х©ХЎХ­ХЎХ¶Х±ХЎХ¶ХёЦ„ ХҐЦ‚ ХµХёЦЂХ¤ХёЦЂХЎХ¶ХёЦ„ Х°ХЎХ¦Х«Ц‚ ХЇЦЂЦЃХҐЦЂ Х§ЦЂ Х·ХЎЦЂХЄХ«Х¬ ХҐЦ‚ Х°ХЎХЅХ¶Х«Х¬ ФїХЎЦЂХ¶ХёХµ Х« ФІХЎХЈЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶Х¤ ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ Х¤ХЎХ¶Х¤ХЎХІХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў:

Х€Ц‚ХЅХїХ« ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ХҐЦ‚ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХҐЦЂХў ХґХїХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХЁ, ХёЦ‚ХІХІХёЦ‚ХҐЦЃХЎХ¶ ХЌХєХЎЦЂХЎХєХҐХїХ«Х¶ ХѕЦЂХЎХ¶ХЁ, ХёЦЂХёЦ‚ Х¤ХјХЎХ¶ ХЎХјХЎХ» Х·ХЎЦЂХёЦ‚ХЎХ® ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХЎХ® Х§Х«Х¶ Х°ХЎХµ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХ«Х¶ Х©Х«ХЇХ¶ХЎХєХЎХ°Х¶ХҐЦЂХЁ: ФµЦЂХў ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ХёЦ‚Х¦ХҐЦЃ ХЎХ¶ЦЃХ¶Х«Х¬, ХµХёХµХ¶ ХЎЦЂХЎЦЂХёХІХЎХєХҐХїХЁ Х«ХґХЎЦЃХёЦ‚ЦЃ Х©Х§ ХЎЦЂХЈХҐХ¬Ц„ ХЇХЎЦЂ Х¶ХҐЦЂХЅ ХґХїХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚, Х©Х§ХєХ§Хї Х±ХЎХµХ¶ХҐЦЂХЁ ХўХЎЦЂХ±ЦЂ ХҐЦ‚ Х¦ХЎХµЦЂХЎХЈХ«Х¶ ХЇХЁ Х¬ХЅХёЦ‚Х§Х«Х¶:

Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ЦѓХёЦЂХ± ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХёХІ` ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ ХЎХЇХ¶ХЎЦЂХЇХ«Х¶ ХїХҐХЅХЎЦ‚, ХёЦЂ ХЎХµХ¤ ХўХЎХ¶ХЎХЇХЁ Х©Х§ХҐЦ‚ ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Ц‚, ХўХЎХµЦЃ Ц…ХЈХёЦ‚Хї Х№ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ Х«Ц‚ЦЂ ХЎХ¶Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х», ХҐЦЂХў Х©Х·Х¶ХЎХґХ« ХґХЁ ХЇХЎЦЂ Х«Ц‚ЦЂ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХµХЎХ¶Х¤ХёЦ‚ХЈХ¶ ХҐЦ‚ ХЇХЎХїХЎХІХ«, ХёЦЂ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ Ц…ЦЂ ХµХЎХ»ХёХІХ§ЦЂ Х§ЦЂ Х«Ц‚ЦЂ ХЎХґХ§Х¶ ХЎЦЂХ·ХЎЦ‚ХЎХ¶ХЎЦЃ ХґХ§Х», ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ ХµХЎХ»ХёХІХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХµХЎХ¶Х±Х¶ХЎХєХЎХЅХїХЎХ¶ ХЎХµХ¶Х№ХЎЦѓ, ХёЦЂ ХЇХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂХ±ХЎХЇХ§ЦЂ Х©Х·Х¶ХЎХґХ« ХґХҐХ® ХўХЎХ¶ХЎХЇХ« ХґХЁ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХҐЦЂХЇХёЦ‚Ц„Х« ХўХЎХЄХ¶ХҐХ¬ Х«Ц‚ЦЂ Х¦Ц…ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ: Х€Ц‚ХЅХїХ« ХµХёЦЂХ¤ХёЦЂХҐЦЃ Х¦ХєЦЂХёХЇХёХє ХЎЦЂХЎХЈ ХµХЎЦЂХ±ХЎХЇХґХЎХґХў Х°ХЎХЅХ¶Х«Х¬ Ф±ЦЂХїХЎХ¦, Х­ХёЦЂХїХЎХЇХҐХ¬ ХЎЦЂХЎХўХЎЦЃ ХґХҐХ® ХЈХёЦ‚Х¶Х¤ХЁ ХҐЦ‚ ХґХ«Ц‚ХЅХ«Х¶, ХёЦЂ ХЎХ¶ЦЃХҐХ¬ Х§ЦЂ ФµЦЂХЎХЅХ­ХЁ Х¶ХЎХ°ХЎХ¶Х»Х« ХіХЎХґЦѓХЎХ¶ ХЎЦЂХЈХ«Х¬ХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХўХ¶ХЎХ»Х«Х¶Х» ХЁХ¶ХҐХ¬: Ф±ХµХЅ ХєХЎЦЂХ¦ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЁ ХЈХёХјХёХ¦ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ХҐЦЃ.

ФµХЅ ХЇХЎХµХЅХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ ХґХҐХ® ХЌХєХЎЦЂХЎХєХҐХї` ХёХҐЦ‚Х«ЦЃХ§ ХґХЎЦЂХ¤ХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХґХЎХ¶ХЎЦ‚ХЎХ¶Х¤ Х°ХЎХµ Х«Х·Х­ХЎХ¶Х« ХґХЁ Х­ЦЂХЎХїХёЦ‚Х¶ ХЇХЎЦЂЦ…ХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶Х«Хґ, Ц„ХёЦ‚ ХєХЎЦЂХїЦ„Х¤ Х«Х¶Х± Х°Х¶ХЎХ¦ХЎХ¶Х¤Х«Х¬ Х§ ХҐЦ‚ ХёХ№ Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤ ХїХЎХ¬: Ф»ХЅХЇ Ц„ХёЦ‚ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¤ ХЇХёЦЂХёЦ‚ХЅХїХЁ, ХЎЦ‚ХҐЦЂХЁ, ХЈХҐЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х«Хґ ХЎХґХҐХ¶ХҐЦ‚Х«Х¶ Х°ХёХЈХЅ Х№Х§:

– Կ'իմանամ թէ այդ խօսքերուն մէջ կան այնպիսի ծանր բառեր, որոնց հիմա պատասխանել յարկ չեմ համարիր: Բայց որովհետեւ ես պաշտօն ունիմ կայսրեն այս երկիրը կառավարելու եւ սորա փրկութեան հսկելու, եւ կը տեսնեմ վտանգը, որ թէ երկրին կը սպառնայ եւ թէ այս բանակին, կը խնդրեմ իմ խորհուրդներս եթէ արհամարհելի թուին, գոնէ այնպիսի թշնամի մը չարհամարհես, որ քիչ ժամանակի մէջ եւ մէ աչաց առջեւ ոչ միայն Ասորիք, Եգիպտոս յափշտակեց ի կայսրէ, այլ դեռ երէկ` մէկ ահագին հարուածով` պարսից ինքնակալութիւնը հիմն ի վեր տապալեց:

– Զիս կայսրը հոս չուղարկեց քեզմէ ուսնելու համար ոչ թշնամուոյն արարքը եւ ոչ իմ պարտաւորութիւնքս, պէտք է գիտնաս թէ շատ համբերեցի մինչեւ հիմա այդ քու շաղակրատութեանցդ, ուստի լռէ՛ եւ դուրս ել առջեւես:

– Կայսեր հրամանները եւ իր սպարապետները գիտեմ յարգել, – ըսաւ Թէոդորոս ոտք ելնելով եւ սանձելով սրտմտութիւնը, – բայց գիտեմ եւ տեսեր եմ նաեւ այնպիսիներ, որ տան մէջ գիտեն հրամայել իրենց չափեն վեր եւ որոտալ, եւ պատերազմի ասպարէզին մէջ` թշնամուոյն առաջ վատանալ եւ փախ չիլ: Կը փափագիմ, Յունաց զօրավար, որ այս վերջի բախտին չի փափագիս:

Եւ երբ այս խօսքերն ըսելով դուրս կ'ելնէր վրանեն, Պրոկոպիոս կատաղութեամբ ետեւեն կը նետեր սպարապետական գաւազանը, հայհոյանք եւ նախատինք ժայթքելով հայ իշխանին, որ` առանք գլուխը նաեւ դարձնելու, հայկական խումբին, որ իրեն կը սպասէր` «Երթանք, տղա՛ք, Իսմայէլի որդուոց դէմ», – ըսաւ, եւ ամէնքը հեծնելով շտապաւ հասան Վարդանակերտ: Բոլոր ճամփան երկայնութեան մէջ ոչ ոք համարձակեցաւ եւ ոչ Սուրէն խօսք մը խօսիլ Թէոդորոսի հետ:

Ф№Х§ХєХ§Хї ХЈХ«Х·ХҐЦЂХЁ ХѕЦЂХЎХµ Х°ХЎХЅХЎХ®` ХўХЎХµЦЃ ХЎХ¶Х­ХёХ¶Х» Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЁ Ц„ХЎХ·ХҐЦЃ Х«Ц‚ЦЂ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ ХўХЎХ¶ХЎХЇХЁ ХЌХЎЦЂХҐХЎХЇ ХЁХЅХёЦ‚ХЎХ® ХўХ¬ХёЦ‚ЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎХµ ХҐЦ‚ Х°ХёХ¶` ХЎХµХ¶ ХЇХ«ЦЂХіХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХўХҐЦЂХЎХ¶ХЁ Х¤ХЎЦЂХЎХ¶ХЎХґХёЦ‚Хї ХЇХЁ ХЅХєХЎХЅХ§ЦЂ Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚ХёХµХ¶, ХЎХ·Х¶ХЎХ¶ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХ¶ХҐЦЂ ЦЃХёЦ‚ЦЂХї Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¤ ХЅХЎЦЂХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХѕЦЂХЎХµ, ХўХЎХµЦЃ ХёХћХѕ ХЇХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂХ±ХЎХЇХ§ЦЂ ХЈХЎХ¶ХЈХїХ«Х¬, ХҐЦЂХў Х«Х¶Ц„ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХЇЦЂХЎХЇХ« ХЈХ«Х·ХҐЦЂХЁ ХЇ'ХЎХ¶ЦЃХ¶Х§ЦЂ, ХёЦЂХєХ§ХЅХ¦Х« Х«Ц‚ЦЂ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Х¶ Х«ХґХЎЦЃ Х№Х« ХїХЎХµ Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚ХёХµХ¶: ХЂХёХ¶ ХҐЦЂХҐЦ„ Ц…ЦЂ, ХҐЦЂХҐЦ„ ХЈХ«Х·ХҐЦЂ ХЇХҐЦЃХЎХ® ХЇХЁ ХЅХєХЎХЅХ§ЦЂ ХёХ№ ХґХ«ХЎХµХ¶ Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚ХёХµХ¶ ХЈХЎХ¬ХёЦ‚Х¶, ХЎХµХ¬ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХЇХЁ ХЅХєХЎХЅХ§ЦЂ Х…ХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХЌХєХЎЦЂХЎХєХҐХїХ«Х¶ ЦѓЦЂХЇХЎЦЂХЎЦЂ ХґХ§ХЇ Х·ХЎЦЂХЄХґХЎХ¶, ХёЦЂ ХҐХ©Х§ ХµХЎХјХЎХ»ХЎХ¶ХЎЦЂ ХҐЦ‚ Х¤Х«ЦЂЦ„ХЁ ЦѓХёХ­Х§ЦЂ Х©ХҐЦЂХҐЦ‚ХЅ Х©Х·Х¶ХЎХґХ«Х¶ ХЇХЎЦЂХ§Х¶ХЎЦЂ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЎХ®ХҐХ¬: ФІХЎХµЦЃ Х©Х·Х¶ХЎХґХ«Х¶ ХҐЦЂХҐЦ‚ЦЃХЎЦ‚, ХҐЦ‚ ХµХёХµХ¶Ц„ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЎХ¶Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х» ХґХ¶ХЎЦЃХ«Х¶:

Ф№Х§ХєХ§Хї ХЎХµХЅ Х¶ХёЦЂ Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚ХёХµХ¶ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁ ХґХҐХ®` Х«ЦЂХҐХ¶ ХЇЦЂЦ…Х¶ХЎХґХёХ¬ ХЇХЎХїХЎХІХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶Ц…ЦЂ ХЎХґХ§Х¶ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х­ХёЦЂХїХЎХЇХёЦ‚Х§ЦЂ Х§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ХЊХ·ХїХёЦ‚Х¶ХҐХЎЦЃ Х«Х·Х­ХЎХ¶Х¶ ХЎХ¶ХЅХЎХЅХЎХ¶ ХЇХёЦ‚Х¦ХҐЦЂ Х№ХЎЦѓХЁ ХЎХјХ¶ХёЦ‚Х¬ Х¶ХёЦЂХЎ Х¦Ц…ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶: Х€Ц‚ХЅХїХ« ХҐЦЂХў Х©Х·Х¶ХЎХґХ«Х¶ ХЈЦЂХёХ° ХїХёЦ‚ХЎЦ‚ ХЇХ«ЦЂХіХ«Х¶ ХґХ§Х» ХЎХ¶ХЇХЎХЅХЇХЎХ®, ХЎЦЂХ¤Х§Х¶ ХўХЎХЄХ¶ХёЦ‚ХЎХ® Х°ХЎХµ Х­ХёЦ‚ХґХўХЁ ХЇХ«ЦЂХіХ«Х¶ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХўХЎЦЂХ±ХЎХ¶ЦЃ ХѕХµЦЂХЎХµХҐХ¶ ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х« Х¶ХҐХїХЎХ±ХЈХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў Х¦Х«Х¶Ц„ Х·ЦѓХёХ©ХҐЦЃ, ХҐЦ‚ ХѕХҐЦЂХ»ХЁ ХЎХµХ¤ ХЄХЎХµХјХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЇХЁ ХјХ¶ХЇХҐХ¶ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х©ХЎЦѓХҐХ¬ХёХѕ ХЅХєХЎХјХЎХ¦Х§Х¶ Х­ХёЦ‚ХґХўХҐЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЎЦЂХЎХўХЎЦЃ Х·ЦѓХёХ©ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЅХ©ХЎЦѓХҐХ¬ХёЦ‚ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х№Х« ХїХЎХ¬ХёХѕ ХЎХ» ХёЦ‚ Х±ХЎХ­ ХЇХЁ ХЇХёХїХёЦЂХ§Х«Х¶ ХЎХ¶Х­Х¶ХЎХµ, ХҐЦ‚ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х«Х¶ХЇХЎХ®Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХЇХёХІХёХєХёЦ‚ХїХЁ` ХЇ'ХЎХ¶ЦЃХ¶Х§Х«Х¶ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХЇХҐЦЂХїХ« ХґЦ…ХїХҐХ¶ ФµЦЂХЎХЅХ­ХЎХµ Х°ХёЦ‚Х¶ХЁ Ц…ХЈХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХµХ¶ ХҐХІХўХЎЦЂЦЃ, ХёЦЂ ХЎЦЂХЎХўХЎЦЃ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХґХ§ХЇ ХЈХ¶Х¤Х«Х¶ ХЇХЎХїХЎХІХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х¦ХёХ° ХЇ'ХҐЦЂХ©ХЎХµХ«Х¶:

ФїХЁ Х·ХїХЎХєХ§ЦЂ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХҐЦ‚ Х©ХёХµХ¬ ХёЦ‚ Х¤ХЎХ¤ХЎЦЂ Х№Х§ЦЂ ХїХЎЦЂ Х¦Ц…ЦЂХЎЦЃ, ХёЦЂХєХ§ХЅХ¦Х« Х°ХЎХЅХ¶Х« Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚ХёХµХ¶, ХўХЎХµЦЃ Х¶ХЎ ХЅХЎХїХЎХ¶ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХЎХЈХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў Х«Ц‚ЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЈХёЦЂХ®ХҐЦЂ ХЇХЎХїХЎЦЂХ§ЦЂ Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХґХ§Х¶ ХїХҐХІ Х†ХЎХ­Х«Х»ХҐЦ‚ХЎХ¶Х§ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Х« ФіХёХІХ©Х¶ ХЈХЎЦ‚ХЎХј, ХЈХ«Ц‚ХІ, ХЎЦ‚ХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХєХЎХїХЅХєХЎЦЂ Ц„ХЎХІХЎЦ„ ХЎЦ‚ХҐЦЂХЎХЇ Х§ЦЂ ХҐХІХҐЦЂ, Х¤Х§Х¦ХЎХ¤Х§Х¦ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХ¶ЦЃ Х¤Х«ХЎХЇХ¶Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХЎЦЂХҐХЎХ¶ЦЃ ХіХЎХєХЎХІХ«Ц„ ХЎХµХ¤ ХўХЎЦЂХўХЎЦЂХёХЅ ХЎЦ‚ХЎХ¦ХЎХЇХЎЦЃ Х°ХҐХїЦ„ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶, Х°ХёЦ‚ЦЂ, ХЅХёЦ‚ЦЂ, ХґХЎХ° Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ Х©ХёХІХ§ЦЂ Х§Х«Х¶ ХҐХїХҐЦ‚Х¶ХҐХ¶: ФјХҐХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚, ХўХҐЦЂХ¤ХҐЦЂХёЦ‚ ХЎХєХЎХЅХїХЎХ¶ ХҐХЎХ¬ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ ХЇ'Х«Х»Х¶ХЎХµХ«Х¶ ХЈХёЦ‚Х¶Х¤ХЎХЈХёЦ‚Х¶Х¤ ХёХІХў Х« ХўХҐЦЂХЎХ¶ ЦѓХ¶ХїЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЅХ«ЦЂХҐХ¬Х«Х¶ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂ ХЇХЎХґ ХЅЦЂХёХµ ХіХЎЦЂХЎХЇ ХҐХІХЎХ® Х§Х«Х¶` ХЇХЎХґ` ХёЦЂ ХЎЦ‚ХҐХ¬Х« ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х«Х¶ Х§ЦЂ` ХЎХ¶ХёХІХёЦЂХґ ХЎХ¦ХЈХ«Х¶ ХЈХҐЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЈХ¶ХЎЦЃХЎХ®: ХЏХёЦ‚Х¶, ХЎХґХЎХјХЎХ¶ХёЦЃ, ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«` ХЎХґХ§Х¶ ХўХЎХ¶ ХЇХЁ ХґХ­ХЎЦЂ, ХЎХґХ§Х¶ ХўХЎХ¶ ХЎЦЂХ«Ц‚Х¶ ХЇХЁ Х°ХёХїХҐЦЂ: ФѕХҐЦЂ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХёХІЦ„, ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХ®Х§Х«Х¶ Х©Х§ Х¶ХёЦЂ Х№Х« ХЇХЎХµ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„ Х©Х·ХёЦ‚ХЎХјХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХґХ§Х», ХҐЦЂХў ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§Х«Х¶ ХҐХІХЎХ® ХЎХ¶ХЈХ©ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХёЦ‚ ХєХІХ®ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ Х°ХҐХїЦ„ХҐЦЂХ¶, ХҐЦЂХў ХЇХЁ Х¤Х«ХїХ§Х«Х¶ ХµЦ…Х·ХёХїХҐХЎХ¬ ХЎХ¶Х¤ХЎХґХ¶ХҐЦЂ,, ХЇЦЂХЎХЇХ« ХґХ§Х» Х¶ХҐХїХёЦ‚ХЎХ® ХЇХЎХ¶ХЎХ¶ЦЃ ХҐЦ‚ ХЇХЎХ©ХЁХ¶ХЇХҐЦЂ ХїХІХЎХµХёЦЃ Х¤Х«ХЎХЇХ¶Х§ЦЂ, ХЎХ¶Ц…ХЈХёЦ‚Хї ХЇХЎХїХЎХІХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ ХЅХёХЅХЇХґХЎХґХў ХЇХЁ Х¶ХЎХµХ§Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­Х¶Х«Х¶ Х·ХЎЦЂХЄХ§Х¬ХёХѕ ХҐЦЂХҐХЅХ¶Х«Х¶ ХЎХ¶Х¤Х«Х¶ ХЇХЁ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶Х§Х«Х¶: Ф±ХїХёХґ Х‡ХЎХ°ХёЦ‚Х¶Х«, ХёЦЂ ХєХЎЦЂХЅХ«ЦЃ Х°ХҐХї ХҐЦ‚ Х¤Х§Хґ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЎХ® Х§ЦЂ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХёХѕ, ХёЦЂ Ц„ХёЦ‚Х·ХЎХ¶ХЎЦЃ ХҐЦ‚ ХЇХёХѕХЇХЎХЅХЎХµХ«Х¶ ХЎХґХ§Х¶ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХёЦЃ Х°ХҐХї ХЇХјХёЦ‚ХЎХ® Х§ЦЂ, ХЌХґХўХЎХї ХўХЎХ¦ХґХЎХµХЎХІХ©Х« ХЎХґХ§Х¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХ§Х» ХЈХїХ¶ХёЦ‚ХҐХ¬ХёХѕ, ХҐЦ‚ Х·ХЎХї ХўХЎХ¶ ХЇ'ХЁЦЂХ¶ХЎЦЂ ХєХЎХїХґХ§Ц„ ХҐХ©Х§ ХёЦ‚Х¦Х§ЦЂ Х­Ц…ХЅХ«Х¬, Х¶ХЎ ХҐЦ‚ХЅ, ХҐЦЂХў ХҐХІХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЈХЎХ¦ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х№ХЎЦѓХ¶ ХЎХ¶ЦЃХҐХЎХ¬ Х§Х«Х¶, ХҐЦЂХҐХЅХЁ Х©Х©ХёЦ‚ХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ В«Х§Х°В» ХґХЁ ХЎЦЂХ±ХЎХЇХҐЦЃ:

Ф»ХЅХЇ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ, ХёЦЂ ХЎХґХ§Х¶ Х»ХЎХ¶Ц„ ХЇ'ХЁХ¶Х§ЦЂ Ц…ХЈХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х­ХҐХІХі ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХёЦЃ, ХµХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ® ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ФїХЎХґХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ЦѓХ¶ХїЦЂХҐХ¬ХёХѕ, ХґХ§ХЇ ХЇХёХІХґ ХЎХјХЎЦ‚.

– Սուրէն իշխան, դու շուտ մը ա՛ռ Դաւթի որդին եւ գնա, – ըսաւ, – վասնզի ո՜յ գիտէ եթէ այդ անպիտան յոյները յաղթուին, որ շատ հաւանական է, այս ամէն չարիք եւ անզգամութիւնք Կոգովիտ եւ Բագրեւանդ կրնան գործուիլ այդ անողորմ ազգին ձեռքեն: Գնա՛ շուտով, քոյրդ միայն մի թողուր: Ես էլ կ'ուգայի, բայց պէտք է այս գաոանաց ջանամ հասնէի թերեւս գերիները կարէնամ թափել իրենց մադիլներէն:

Х€Ц‚ХЅХїХ« ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ ХёЦ‚ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ Х­ХёЦ‚ХґХўХёХѕ ХўХЎХЄХ¶ХёЦ‚ХҐЦЃХЎХ¶ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХҐХ¶ ХҐЦЂХ©ХЎХ¬ХёЦ‚ ФїХёХЈХёХѕХ«Хї, ХёЦЂ Х«ЦЂЦ…Ц„ ХЎХµХ¶ ХѕХ«ХіХЎХЇХ«Х¶ ХґХ§Х»Х¶ Х§ЦЂ Х°ХёЦЂХёЦ‚Хґ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХЇХЎХµХҐЦЃ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ:

Ф±ЦЂХЎХўЦ„ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅХ« Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЎХ®ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ» Х¦Ц…ЦЂХЎЦЃХҐХЎХ¬ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· Х¤Х¶ХЈХЎЦЃ Ц…ХЈХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў, ХЎЦ‚ХҐХ¬Х« Х¦ХЈХёЦ‚Х·ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХҐЦ‚ Х­ХёХ°ХҐХґХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХЎХјХЎХ» Ц„ХЎХµХ¬ХҐЦЃХ«Х¶, ХҐЦ‚ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХµХЎХјХЎХ»ХЎХєХЎХ°Х¶ХҐЦЂХ§Х¶ Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХЎХ¶Х°ХёХЈ Х¤Х«ЦЂЦ„ХЁ, Х№ХЅХєХЎХЅХҐЦЃХ«Х¶, ХёЦЂ Х©Х·Х¶ХЎХґХ«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ ХµХЎЦЂХ±ХЎХЇХ«, ХЎХµХ¬ ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ ХЇЦЂЦ…Х¶ХЎХґХёХ¬ ХЇХЎХїХЎХІХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХµХЎЦЂХ±ХЎХЇХҐЦЃХЎХ¶ ХЉЦЂХёХЇХёХєХ«ХёХЅХ« ХўХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ, ХёЦЂ ХЎЦЂХ¤Х§Х¶ Х«ХґХЎЦЃХЎХ® Х¶ХёЦЃХЎХµ ХєХЎЦЂХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х°ХЎХµХёЦЃ ХЈХ¶Х¤ХҐХ¶ ХҐЦ‚ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, Х«Х¶Х№ХєХ§ХЅ Х°ХҐХјХёЦ‚ХҐХ¶ Х¶ХёХµХ¶ХєХ§ХЅ ХґЦ…ХїХҐХ¶ ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°Х§ЦЂ Х§ЦЂ Х¦Х«ЦЂХҐХ¶Ц„: ХЉХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЁ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ Х№Х« Ц„Х·ХҐЦЃ, ХҐЦ‚ ХѕХЎХ©ХЅХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХ¦ХЎЦЂ Х°ХёХЈХёЦ‚ХёХµ ХўХЎХ¶ХЎХЇ ХґХЁ ХїХЎХЅХ¶ Х°ХЎХ¦ХЎЦЂ ХЎЦЂХЎХўХЎЦЃХ« Х¦Ц…ЦЂХЎЦЃ ХЎХјХЎХ» Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХЄХЎХґ Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХ¶Х§ ХѕХҐЦЂХ» Х№ХЎЦЂХЎХ№ХЎЦЂ Х­ХёЦЂХїХЎХЇХҐХЎХ¬ ХЇХЁ ЦѓХЎХ­Х№Х§ЦЂ, Х«ЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХўХЎХ¶ХЎХЇХЁ Х©ХёХІХ¬ХёХѕ ХЇХЎХєХёЦ‚Хї ХЇХёХІХёХєХёЦ‚Хї ХµХЎХІХ©ХёХІХ«Х¶, ХёЦЂ ХЎХґХ§Х¶ ХўХЎХ¶Х« ХїХ«ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬Х§ ХҐХїЦ„, ХЎХЅХєХЎХїХЎХЇ ХЅЦѓХјХЎХ® ХЎХґХ§Х¶ ХїХҐХІ ХЇХЎХѕХЎЦЂХ§ЦЂ` ХЇХЁ Ц„ХЎХ¶Х¤ХҐЦЂ ХЁХЅХї Х«Ц‚ЦЂ ХЅХёХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶, ХёХ›Ц‚ЦЂ ХёЦЂ ХёХїЦ„ХЁ Х°ХЎХЅХ¶Х§ЦЂ:

Х„ХҐХ® Х­ХёЦ‚ХґХў ХґХЁ ХЎХµХЅ ХўХЎЦЂХўХЎЦЂХёХЅХЎЦЃ ХЎХ¶ХїХ§ЦЂ ХЎХ¶ХїХ§ЦЂХёЦ‚Х¶Х№ ХЈХїХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦЂХЇХ«ЦЂХЁ, ХёЦЂ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХЎХµХЅ ХґХҐХ® ХЇХёХїХёЦЂХЎХ®ХҐХ¶ Х¦ХЎЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ§ЦЂ Х§ЦЂ, ХЅЦѓХјХҐЦЃХЎХ¶ ФїХёХЈХёХѕХ«Хї, ХҐЦ‚ Х«Х¶Х№ ХёЦЂ Х¤Х«Ц‚ЦЂХЎХґХЎХїХёХµЦЃ ХЈХїХЎХ¶` ХЎЦ‚ХЎЦЂХҐХ¬Х§ ХҐЦ‚ ХІХҐЦЂХҐХ¬Х§ ХѕХҐЦЂХ» ХµХЎЦЂХ±ХЎХЇХҐЦЃХЎХ¶ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХЇХҐЦЂХїХ« ХЎЦ‚ХЎХ¶Х«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ, ХёЦЂ ХЇХЎХїХЎХІХ« Х¤Х«ХґХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЁЦЂХЎЦ‚ ХЎХµХЅ ХЎХ¶Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎЦЃ, ХёЦЂ ХµХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХїХҐХ¬ХёХѕ Х©ХёХІХ«Х¶ ХєХЎХ·ХЎЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ: Х†ХёХµХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ ХЈХёЦ‚Х¶Х¤ ХґХЁ, ХёЦЂ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤Х« ХЈХҐХІХҐЦЃХ«ХЇ Х·Х§Х¶Ц„ХЁ ХїХҐХЅХЎХ® Х°ХҐХјХёЦ‚ХҐХ¶ ХҐЦ‚ Х№ХёЦЂХЅ ХЇХёХІХґХЁ ХєХїХёХµХїХ¶ХҐЦЂ ХЁЦЂХЎХ® Х§Х«Х¶, ХґХҐХ® Х°ХЎЦЂХЅХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЈХЎХ¶Х± ХµХёЦ‚ХЅХЎХ¬ХёХѕ, ХҐХЇХЎХ¶ Х­ХёЦ‚ХґХўХ«Х¶ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХ«Х¶, ХёЦЂ Ф±Х¬Х« ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХёХѕ Х‡Х§ХµХ­ ХґХљХ§ЦЂ, Х«ЦЂХҐХ¶ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХҐЦЃХ«Х¶` Х©Х§ ХҐЦЂХЇЦЂХ«Х¶ ХїХ«ЦЂХёХ» ХЎХґЦЂХёЦЃХЁ Х°ХҐХјХёЦ‚ Х№Х§ЦЂ ХҐЦ‚ Х¬ХЎЦ‚ ХЎЦ‚ХЎЦЂ ХґХЁ ХЎХ¶Х·ХёЦ‚Х·Хї ХєХЎХїЦЂХЎХЅХї ХЇХЎЦЂ ХҐХ©Х§ ХµХЎХ»ХёХІХ§Х«Х¶ ХґХїХ¶ХҐХ¬: Х‡Х§ХµХ­ Ф±Х¬Х« ХЎХјХЎХ® Х«ЦЂ ХЈХёЦ‚Х¶Х¤ХЁ ХҐХЇХЎЦ‚ Х¦Х¶Х¶ХҐЦЃ ХўХҐЦЂХ¤ХЁ Х¶ ХҐЦЂХў ХїХҐХЅХЎЦ‚ ХєХЎЦЂХ«ХЅХєХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХґЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХҐЦЂХЇХЎХ©ХЎХєХЎХї Х¤ХјХ¶ХҐЦЂХЁ, ЦЃХЎЦ‚ХЎХЈХ«Х¶ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ ХґХЁ Х·ХЎЦЂХЄХҐЦЃ Х¶Х·ХЎХ¶ ХµХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶: ФІХЎХµЦЃ ХЅХЎХїХЎХ¶ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХёХѕ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХґХЁ Х¶ХёХµХ¶ ХЎХїХҐХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ ХґЦ…ХїХҐХ¶ХЎХ¬ХёХѕ.

– Յուստհատելու բան չկայ, Տէր, – ըսաւ. – եթէ աս գիշեր աշխատինք ամէնս եւ անդադար, կրնանք այդ բերդն առնուլ

– Ինչպէ՞ս, – հարցուց Շէյխը:

– Եթէ բարձրեն առնուլ անկարելի է, կաշխատինք գետնի տակեն կը փօրենք այս պարիսպներուն հիմքը, եւ աստուած կը յաջողէ:

– Լաւ է այս խորհուրդը, – ըսաւ Շէյխը, որ վաթսունամեայ մարդ մ՚էր, եւ որու վրայ մեծ համարմունք ունէին իւր զօրականք, վասնզի Մարգարէին առաջին սպաներուն մէկն էր:

Ուստի բահի, բրչի պատրաստութիւնք տեսնուեցաւ, եւ երբ գիշերն եկաւ սկսան խրամը փորել եւ խորն իջնել այդ ճիւաղները շարունակ կը փոխուէին եւ մրջիւններու պէս կ'աշխատէին. երբ մէկ մասը հող կը կրէր. միւսը փորուած հողէ կամարը ցիցերով կ'ապահովէր, այսպէս առաջ կ'էրթային եւ պարսպին կը մօտենային: Իսկ բերդին պահապանները միամիտ կեցած եւ փորձ մարդ ներսը չի գտնուելով, վասնզի Տիկինը բոլոր պատերազմի հմուտ անձինքը ղրկած էր որդուոյն հետ, պարիսպներուն բարձրութեան վստահացած հանգիստ նստած կը սպասէին: Մահաբեր գործը կը յառաջանար, եւ դիւական յաջողութեամբ ոչ ժայռ, ոչ արգելք մը կը հանդիպէր այդ ճիւաղներուն, որք առաւօտեան դէմ պարիսպը անցած էին եւ սկսէր էին բարձրանալ. եւ որպէսզի պաշարելուց ուշադրութիւնը գրաւէին` զօրաց խումբն սկսաւ յարձակումներ ձեւացնել, սանդուխներ բերել պարիսպներուն մօտեցնել, նետաձգութիւնք ընել դէպի պարիսպները, ան ել ժայռերէ վեր ելնել եւ կախուիլ: Պահապանք թէպէտ թուով քիչուոր` բայց պաշտպանութեան համար զիրենք բաւական տեսնելով ավիզի զուարճութիւն քան թէ երկիւղ կը զգային այս տեսաբանեն. ուստի պարսպաց աշտարակներուն մէջ երբ միամիտ կանգնած էին, յանկարծ ձայն մը լսուեցաւ թէ թշնամին բերդին մէջն է: – Սարսափն ամէնքը պաշարեց, երբ տեսան բերդին գաւթին մէջ արաբացի ճիւաղներու սուսերամերկ խումբ մը, որ քանի կ'երթար կ'աւելնար, պահապանք վար թափուեցան պարիսպներէն եւ կատաղի կռիւ սկսաւ այդ յօրին բերանը ուսկից թողալով դուրս կը ժայթքէին այդ գազանները. մէկ ինկնողին տեղ երկուք կը բուսնէին վայրկեանէ վայրկեան, պահապանաց յուսահատ կռիւը յայտնի բաւական չէր ազատելու, ներքին պալատը, որ մեծ ամրութիւն չունէր, ուստի կանանց եւ տղայոց վայնասունը, ճիչն ու աղաղակը, այդ զինուց շառաչմանց, մեռնողներու ողորմ հառաչանաց, կատաղի պատերազմողաց յիշոցներուն եւ հայհոյութեանց հետ, տեսնողի եւ լսողի ահուդող կը պատճառէր: Վերջապէս յարձակողք յաջողեցան մեծ բերդին դուռը բանաւ, եւ էլ ուրիշ յոյս չի մնաց դիմադրելու, բոլոր արաբացի խումբը կը դիմէր ներս կատաղաբար: Ո՜վ պիտի պաշտպանէր այդ գազաններուն դէմ խեղճ կանայք եւ մանկտիք, քանի մը զինեալ սպասաւորք դռները եւ պատուհանները ամրացուցեալ կահ-կարասեօք` վերջին եւ անյոյս ճիգ մը թափեցին դիմադրութեան, քանի մը յուսահատ կանայք աչվնին դարձած` յիմարացեալ յուսահատութենէ եւ երկիւղէ վերի բարձր պատուհաններէն ինչ որ ձեռվնին կը հանդիպէր կը նետէին այն պատերազմողաց վրայ, որ տապարներով եւ մուրճերով կը ջանային դուռն պատուհան կոտրելու, եւ ահագին ցօղերով երկաթի վանդակներ կը ճարճատեցնէին:

Կին մը միայն, որ այս վիճակը կը տեսնէր եւ որուն երեսին վրայ նկարուած էր այլայլութիւն եւ յուսահատութիւն, Բիւրեղ տիկին, առանց ինքզինք կորսնցնելու իր կենաց պահպանութենեն աւելի ուրիշ մտածութիւն մը մտքին մէջ յանկարծ գալով, մտաւ իր աղջկանց սենեակը, տեսաւ Նազէնիկը, որ գոզալով ծունկի վրայ կ'աղօթէր, իւր քրոջ անկողնին քով, որ հանգիստ եւ անխռով կը քքէանար: Այդ կինը, որուն աչքերը ոչ արտասուքով այլ արիւնով լցուած էին, առանց խօսելու գրկեց մէկը եւ միւսին ձեռքեն բռնելով` կայծակի արագութեամբ վազելով իջաւ սանդուխներէն վար, իջաւ պարտէզին գահերեն վար, մինչեւ լճին եզերքը. հոն դրաւ փոքրիկ մակոյկին մէջ տղան. մտուց իւր շփոթած աղջիկը, եւ ինքն որ մտաւ, «փա՜ռք քեզ աստուած իմ» աղաղակեց եւ թիակ մը ձեռքին առած բացուեցաւ ցամաքեն, ուրախութեան ծիծաղ մը եկաւ երեսին, եւ երկու ձեռքով աղջկանը փաթաթուելով. «Ահա ազատեցանք, Նազէնիկս, մեր պատիւը անարատ կրնանք հոս այս լճիս մէջ թաղել», – ըսաւ: Իսկ այդ քնքուշ եւ միամիտ աղջիկը. «Հոս չեն կրնա՞ր հասնիլ ուրեմն այդ անզգամները, մայրիկ», – կը հարցնէր: Իսկ փոքրը` զարմացած, շփոթած իւր սուր եւ սեւ աչքերեն քունը թօթափելով. «Ո՞ւր կ'երթանք մայրիկ, դու գիտե՞ս թիավարել», – կ'ըսէր: «Այո, զաւակս, այսօր պիտի թիավարեմ», – ըսաւ եւ թիակներն անցուց եւ սկսաւ ամենայն զօրութեամբ հեռանալ` ուղղուիլ դէպի այդ լճակին միմիայն փոքրիկ կղզին. միշտ աչքերը դէպի ամրոցն ունելով: Խեղճ կինը այդ լճակը փոքրիկ կը գտնէր եւ այդ յուսահատութեան մէջ դեռ նուազ յոյս մը կը պահէր եթէ մէկը այդ գազաններէն զինքը չի տեսնէր. բայց աչն յոյսն էլ ոչնչացաւ, երբ հազիւ թէ կղզուոյն եւ բերդին մէջտեղի միջոցն հասաւ, տեսաւ, որ մէկ, երկու, երեք եւ դեռ քանի մը հատ ճիւաղներ իրենց մէջ կը խոսէին. թէպէտ լեզունին չէր հասկնար, բայց կ'իմանար իրենց շարժմունքեն թէ իւր վրայ կը խոսէին, եւ իրեն հասնելու հնարք կը փնտրէին: Յուսահատութիւնը արտաքոյ կարգի զօրութիւն մը տուած էր իրեն, զարմանալի յաջողութեամբ կը թիավարէր եւ նոյն միջոցին կը եսներ, որ քանի մը հատ այդ ճիւաղներէն կը թողուին իրենց զգեստները կը նետուէին ջուրը չուր ետեւեն. ոմանք շուտ մը ետ կը դառնաչին, բայց ահագին խափշիկ մը ձուկի պէս կը լողար եւ, երբ ինք կղզուոյն ափունքը գտաւ, այդ գազանը կէս ճամփան առած էր արդէն, ուստի անշփոթ փոքրիկ տղուն ձեռքեն բռնեց գիրկն առաւ: «Դու այստեղ այս լճափը նստէ, սիրուն Արփենիս, իմ աննման զաւակս, իմ գեղեցիկ հրեշտակս, աստուած քեզի պահապան լինի, մեր թշուառութիւնը քեզի ողորկութիւն դարձնէ եւ երջանիկ ընէ», – ըսաւ, համբոյրներով ծածկելով նորա երեսները եւ աչս առաջին անգամ աչս պարագային մէջ արցունքով թրջեց. եւ դնելով կղզին ծածկող ձարխոտին վրան` եղէգներու վարագուրի մը ետին` «Դու այստեղ պահուէ, զքեզ մէկը չտեսնէ, մինչեւ որ մենք գանք», – ըսաւ. տղան շփոթած մօրը խօսքը մտիկ ըրաւ եւ ձարխոտին մէջ ծածկուեցաւ: Ան ատեն ինք ձեռքերը երկինք տարածեց, կարճ աղօթք մ՚ըրաւ մտքեն, վերջը գօտին քակեց Նազէնիկին գօտուոյն անցած եւ իրեն կապեց եւ մակոյկին մէջի պզտի խարսխին չուանը նուչնպես իւր մէջքին կապեց եւ անթարթափ աչօք սկսաւ նաչիլ այդ սեւ խափշիկին, որ քանի կ'երթար կը մօտենար, երբ իւր ընկերներն ամէնքը յուսահատ ետ դարձեր էին: Երբ տեսաւ, որ քանի մը նաւակի միայն միջոց մնաց չուր եւ նորա մէջ, ողորմուկ ձաչնով` «Տէ՛ր, մի՛ համարիր զայս ինձ ի մեղս», – ըսաւ եւ ղրկելով գգուելով իւր Նազէնիկը, նետուեցաւ լճին մէջք Թշուա՜ռ կին, չի տեսաւ նետ մը, որ նոյն միջոցին սլացաւ եւ զարկաւ խափշիկը, չի լսեց ձայն մը, որ գոչեց. «Ա՜յ Տիկին, մի…» …լճին խաղաղ ջուրերը ճղքուեցան րոպէ մը կղզուոյն քով` եւ վայրկեան մը ետքը կատարեալ միապաղաղ ծածկեցին այդ համեստութեան զոհը եւ գեղեցկութեան հրեշտակը: Քիչ անդին սոսկալի յիշոցք մը լսուեցաւ, ջուրը կարմիր ներկուեցաւ եւ ճղփիւն մը լսուեցաւ, որ իջեցուց լճին յատակը խափշիկին մարմինը:

ФјХіХ«Х¶ ХҐХІХҐЦЂЦ„ХЁ Х©ХЎЦѓХЎХјХёХІ ХЎХ¶Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎЦЃ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ ХїХҐХЅХЎХ¶ ХЎХµХ¤ ХЇХ¶ХёХ» ХҐЦ‚ Х«ЦЂ ХЎХІХ»ХЇХЎХ¶ Х»ХёЦ‚ЦЂ Х¶ХҐХїХёЦ‚Х«Х¬ХЁ, Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХЅХҐЦ‚ХҐЦЂХҐХЅ ХЁХ¶ХЇХҐЦЂХёХ» ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁ ХЈХёХ№ХҐЦЃХ«Х¶ Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХЎХ¶ХЈХЎХґХ¶ХҐЦЂ. ХҐЦ‚ ХҐЦЂХў ХїХҐХЅХЎХ¶ Х±ХЎХµХ¶, ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ Х№Х« ХЇХЎЦЂ, ХµХёЦ‚ХЅХЎХ°ХЎХї` ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Х№Х« ХЇХёЦЂХЅХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХўХҐЦЂХ¤Х«Х¶ ХЎЦ‚ХЎЦЂХҐХ¶ Х№Х« ХєХЎХЇХЅХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х©ХёХІХ«Х¶ Х®ХёХѕХҐХ¦ЦЂХЁ ХҐЦ‚ Х¶ХҐЦЂХЅ ХґХїХЎХ¶:

Ф±Х¶ ХЎХїХҐХ¶ Х¬ХіХ«Х¶ ХҐХІХ§ХЈХ¶ХёЦ‚ХїХ«Х¶ ХЇХёХІХґХҐХ¶ Х»ХёЦ‚ЦЂХЁ Х·ХЎЦЂХЄХҐЦЃХЎЦ‚, Х°Х«ХґХЎ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХґХ§ХЇХ¶ Х§ЦЂ ХЇХЁ Х¬ХёХІХЎЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ХЎХµХ¶ХєХ§ХЅ ХёЦЂ Х°ХЎХ¦Х«Ц‚ Ц„Х«Х©ХЁ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х§ЦЂ Х»ЦЂХ§Х¶, Х©ХҐЦ‚ХҐЦЂХЁ Х№Х§Х«Х¶ Х·ХЎЦЂХЄХ§ЦЂ ХЎХµХ¬ ХёХїЦ„ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХЎХ°ХїХ¶ХҐЦЂХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶, ХҐЦ‚ ХЎХµХЅ ХЈХёХІХ« ХєХ§ХЅ Х¬ХёХІХЎЦЃХёХІ ХґХЎЦЂХ¤ХЁ ХҐХЇХЎЦ‚ ХґЦ…ХїХҐЦЃХЎЦ‚ ХЇХІХ¦ХёЦ‚ХёХµХ¶ ХЎХ¶Х·Х·ХёЦ‚Х¶Х», ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХ¬ХёЦ‚` ХґХ«Х·Хї ХҐХІХ§ХЈХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХЅХҐХ¦ХҐЦЂХ¶ Х«ЦЂХҐХ¶ ХѕХЎЦЂХЎХЈХёХµЦЂ ХєХЎХ°ХҐХ¬ХёХѕ ХҐХ¬ХЎЦ‚ ЦЃХЎХґХЎЦ„ ХҐЦ‚ ХЈХҐХїХ¶Х« ХѕЦЂХЎХµ ХЅХёХІХЎХ¬ХёХѕ ХЈЦЂХҐХ©Х§ ХҐЦ‚ ХёХ№ Ц„ХЎХµХ¬ХҐХ¬ХёХѕ Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х©Х§ ХўХЎХ¶ ХґХЁ ХЇХЁ ЦѓХ¶ХїЦЂХҐЦЂ, ХҐЦ‚ ХѕХҐЦЂХ»ХЎХєХ§ХЅ Х¤ХїХЎЦ‚Х«ЦЂ ЦѓХ¶ХїЦЂХЎХ®ХЁ: Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х« Х¶ХЅХїХЎХ®` ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х©ХҐЦ‚ХҐЦЂХёХѕ Х®ХёЦ‚Х¶ХЇХҐЦЂХЁ ХЈЦЂХЇХЎХ®` Х­ХёХїХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХ§Х» ХЇХ§ХЅ ХґХЁ ХЇХёЦЂХЅХёЦ‚ХЎХ® ХЇХЁ ХґХїХЎХ®Х§ЦЂ. ХЎХ¶Х·ХёЦ‚Х·Хї Х«Х¶Ц„Х¶Х«ЦЂХҐХ¶ В«Х„ХЎХµЦЂХ«ХЇХЁ ХёЦ‚Х·ХЎЦЃХЎЦ‚В» ХЇ'ХЁХЅХ§ЦЂ, ХҐЦЂХў ХЇХЎХґХЎЦЃ, Х°ХЎХЅХї ХҐЦ‚ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х·ХЎХї Х®ХЎХ¶Ц…Х© Х±ХЎХµХ¶ ХґХЁ В«Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«, Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«, ХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х¶ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«, Х°ХёХЅ Х«ХћХ¶Х№ ХЇ'ХЁХ¶ХҐХЅВ» ХЁХЅХЎЦ‚:

– Զաւէն հայրիկ, դո՞ւ ես, մայրիկին կը սպասեմ, – զրուցեց աղջիկը տեղաց ցատկելով:

– Մայրիկը զիս ղրկեց քեզ տանելու համար, եկ երթանք:

– Բայց դու լիճն ընկեր ես, Զաւէն հայրիկ, վրադ գլուխդ բոլոր թրջէր է:

– Հոգ չէ երբ ես ջուրն ընկնիմ, աղջիկս:

– Բայց մայրիկը կըսէ, որ ջուրն ընկնիք` կը խեղդվփք:

– Այդ ինձ համար չէ, սիրուն Արփենի, աստուած քեզ պահէ, որդեակ:

– Ինչո՞ւ երեսդ անդին կը դարձնես, Զաւէն հայրիկ:

– Արեւն աչքիս կը զարնէ անոր համար: Բայց հիմա խօսելու ատեն չէ, եկ ինձ, որդեակ:

– Ինչ կ'ընես, Զաւէն հայրիկ, զիս կը թրջես, բոլոր ջուր եղայ:

– Հոգ չէ, Արփենի, դու ձայն մի՛ հանէր, ամենեւին մի՛ խօսիր, մինչեւ որ ցամաք ելնենք:

ФЅХҐХІХі ХїХІХЎХ¶ ХЇХёЦ‚ЦЂХ®Ц„Х«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ ХєХЎХјХЇХҐЦЃХёЦ‚ЦЃХЎХ® Х¶ХёХµХ¶ХєХ§ХЅ Х¬ХёХІХЎХ¬ХёХѕ ХЇ'ХҐЦЂХ©ХЎЦЂ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ЦЃХЎХґХЎЦ„ХЁ ХЈХїХЎХ¶. ХЎХµХ¶ ХЎХїХҐХ¶ ХҐХІХ§ХЈХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХ§Х» ХҐХ¬ХЎЦ‚ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХҐЦЃХЎЦ‚, Х°ХЎХЈХЎЦ‚ Х«ЦЂ ХЅХєХЎХјХЎХ¦Х«Х¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, ХҐЦ‚ ХҐЦЂХў ХЎХ№Ц„ХЁ Х¤ХЎЦЂХ±ХёЦ‚ЦЃ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤Х« ХїХҐХЅХЎЦ‚ ХґХёЦ‚Х­ ХґХЁ ХЇХЁ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХЎЦЂ. ХЎХ№ХѕХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇЦЂХЎХЇ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ® ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х« ХµХ«Х·ХёЦЃЦ„ ХґХЁ ХїХёЦ‚ХЎЦ‚ ХЎХїХЎХґХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇЦЂХіХїХҐХ¬ХёХѕ, ХЎХµХ¶ХєХ§ХЅ ХёЦЂ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х« ХЅХёХЅХЇХґХЎХґХў В«Ф»ХњХ¶Х№ ХҐХІХЎЦЂ, Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХЂХЎХµЦЂХ«ХЇВ» ХЁХЅХҐХ¬ХёХѕ ХЅХЇХЅХЎЦ‚ ЦѓХЎХ­Х№Х«Х¬. В«ФїХЎХ›ЦЃ ХёЦЂХ¤ХҐХЎХЇ, ХЇХЎХ›ЦЃ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«, ХґХ«ХїЦ„ХЅ Х№ХҐХЇХЎЦ‚ Х©Х§ Х°ЦЂХҐХ·ХїХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ Ц„ХёХѕ ХЎХґХ§Х¶ ХєХЎЦЂХЎХЈХЎХµХ« ХґХ§Х» Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х¬ХҐХ¦ХёЦ‚Х«Х¶ Х№ХЎЦѓ ХєХ§ХїЦ„ Х§ Х¤Х¶ХҐХ¶В», Х¦ЦЂХёЦ‚ЦЃХҐЦЃ ХҐЦ‚ ХёЦ‚ХЄХёХѕ ХґХЁ ХЅХёЦ‚Х¬ХҐЦЃ. ХЋХЎХµЦЂХЇХҐХЎХ¶ ХґХЁ Х№ХЎХ¶ЦЃХЎХ® Х«ЦЂ Х¶ХЄХёХµХЈХЁ ХҐХЇХЎЦ‚ ХѕХЎХ¦ХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦ‚ ХҐХІХ§ХЈХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХёХїЦЂХїХҐХ¬ХёХѕ: Ф»ХЅХЇ ХҐЦЂХў Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«Х¶ ХЈХ«ЦЂХЇХ¶ ХЎХјХЎЦ‚ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶, Х­ХҐХ¬Ц…Ц„ Х±Х«Х¶ ХґХҐХ·Ц„ХЁ Х­ХёХ¶ХЎЦЂХ°ХҐЦЃХёЦ‚ЦЃ, ХёЦЂ Х¤Х«Ц‚ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў Х°ХҐХ®Х¶ХЎ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂХЁ, ХҐЦ‚ Фї'ХЎХІХ¦ХёЦ‚ХЎХ¶ХЎХµ ХіХЎХґЦѓХЎХ¶ ХўХјХ¶ХҐЦЃХ«Х¶:




ФіФјХ€Х’ФЅ Фґ


Х„Х« ХёХЈХ« ХїХ­ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х­ХёЦЂХ«Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХҐЦЂХҐЦЂ
ФІХ¶ХЎХЇХҐХЎХ¬ Х°ХЎХµХЅ ХїХҐХІХ«ХЅ ХЇХЁ ХїХЎХ¶Х« Ц„Хё Ц„ХЎХµХ¬ХҐЦЂ.
Ф±ЦЂХ±ХЎХЈХЎХ¶Ц„ ХЎХ¶ЦЃХҐХ¬ХёХµХ¶` ХёХ№Х«Х¶Х№ ХЎХµХ¬ Х№Х« Х¬ХЅХёЦ‚Х«ЦЂ,
Յիշատակ քեզ գրաւի: Ներկան չի նշմարուիր: —
Ф¶ХҐЦЂХ© Х¦ХЎХ¶ХЈХЎХЇ Х°ХҐХјХЎХ±Х«ХЈ Х­ХЎХјХ¶ХЎХЇХёХ№ ХЇХЁ Х°Х¶Х№ХҐХ¶
Х„ХЎХµЦЂ Х®ХЎХјХёЦЃ ХЈХЎХЈХЎХ©ХёЦ‚Х¶Ц„ Х°ХёХІХґХЎХѕХЎЦЂ ХЇ'ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚ХҐХ¶,
Х‰Х«Ц„ ХґХ« Х±ХЎХµХ¶ ХўХЁХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х«ХўЦЂ ХґХҐХјХҐХЎХ¬ Х¶ХЎ Х©ЦЂХёЦ‚Х«
ФµЦ‚ Х« ХґХ§Х» Х¤ХЎХґХўХЎХ¶ХЎЦ„` ХҐХњХЅ Х¬ХёХЇ ХЇХЎХґ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶Х«:

В В В В Х‡ФјФµФіФµФј
Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХЂХЎХµЦЂХ«ХЇХ« Х¦Х«ЦЂХЇХЁ Х±Х«ХёЦ‚ ХѕЦЂХЎХµ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°ХёЦЂХ¤ХҐХ¬ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х« Х·ХЎХї ХЇХЁ ХЅХ«ЦЂХ§ЦЂ, ХёЦ‚ХЅХїХ« Х¶ХЎХ­ ХЂХЎХіХҐХ¬Х« ХҐХІХЎЦ‚Х«ЦЂХҐХ¶ ХЎХµХЅ ХҐЦЂХ©ХЁ, ХўХЎХµЦЃ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х®ХЎХ¶ЦЂ Х­Х¶Х¤Х«ЦЂХ¶ХҐЦЂ ХЇХЎХµХ«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ ХЂХЎХґХЎЦЂ, ХёЦЂ ХєХ§ХїЦ„ Х§ЦЂ Х¬ХёЦ‚Х®ХёЦ‚Х§Х«Х¶, ХёЦ‚ХЅХїХ« ХЁХЅХЎЦ‚.

– Մայրիկը, Նազէնիկը ո՞ւր գնացին, գիտե՞ս:

– Գիտեմ որդեակ, – պատասխանեց ծեր զինուորը թէպէտ ձայնը այնչափ արտասուալից էր, որ`

– Հայրիկ, դուն կուլա՞ս, – ըսաւ պզտիկը եւ գլուխը վեր առաւ Զաւէնի երեսը տեսնելու համար` բայց միայն մօրուքը տեսաւ:

– Չէ, որդեակ, ի՛նչ կայ լալու, Հարբուխ եղած եմ քիչ մը, այն է:

– Թրջեցար անկից է, մայրիկը կըսէ թէ երբ մէկը թրջի` Հարբուխ կը լինի, ես էլ հարբուխ պիտի ունենամ: Այնպէ՞ս չէ, Հայրիկ, զգեստներս բոլոր թաց են:

ФѕХҐЦЂХЁ` ХЎХµХЅ Х°ХЎЦЂЦЃХЎЦ„Х¶Х¶ХёЦ‚Х©ХҐХ¶ХҐХ¶, ХёЦ‚ЦЂ ХґХЎХµЦЂХ«ХЇХ«Х¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ Х­Ц…ХЅЦ„ХҐЦЂХЁ ХґХ§ХЇ-ХґХ§ХЇ ХѕХЇХЎХµХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¶ХєХ§ХЅ Х…ХёЦ‚Х¦ХёЦ‚ХЎХ® Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЇХЁ Х·ЦѓХёХ©Х§ЦЂ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ ХїХЎХ¬ ХҐЦ‚ ХЇХЁ ХЅХєХЎХЅХ§ЦЂ, ХёЦЂ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х« Х­Ц…ХЅЦ„ХЁ ЦѓХёХ­Х§ЦЂ. ХҐЦ‚ Х«ЦЂЦ…Ц„ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХЁ ХҐХЇХЎХ® Х§ЦЂ` Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х« ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ Х­Х¶Х¤Х«ЦЂХ¶ ХЎХјХЎХ»ХЎЦЂХЇХ«ЦЃ.

– Հայրիկ, նախաճաշիկ ե՞րբ պիտի ընենք, ես անօթի եմ:

– Հիմա քանի մը վայրկեանեն, – ըսաւ ծեր զինուորը եւ շուրջը կը նայէր, մտածելով թէ ո՞ւր էր, վասնզի միտքը բոլոր այդ սոսկալի եղեռնին էր, որ աչքին առաջ դարձած էր, եւ յիշելով թէ գոնէ քառորդ մը ժամանակ պէտք էր գիւղը հասնելու, ձիուն ձայն տուաւ, որ շտապէ, եւ սկսան թռչիր Եւ Արփենի ուրախութեան ձայներ կը ձգէր: Ահա գիւղ մը երեւցաւ. բայց ձայն ձուն չի կար, շուն մը նաեւ չի կար, որ հաչէր. «Տէր աստուած, – կ'ըսէր ծեր զինուորն ինքնիրեն, – միթէ արաբին ոտքը հո՞ս էլ հասեր է. բայց ոչ, խոտ էլ կայ, կանաչ էլ կայ»: Վերջապէս իջաւ ձիեն, պտոյտ ըրաւ, ձայնեց, գոչեց, պատասխան տուող չեղաւ. երբ մտքեն կ'անցնէր դուռը խորտակել եւ քանի մը ոտք էլ առաւ, ահա պառաւ կին մը նստած արեւուն մէջ դռան առաջ իլը ձեռքը կը մանէր, եւ այնպէս խոր զբաղած էր իւր մտածութեանց մէջ, որ ոչ ոտքի ձայն, ոչ զէնքի շառաչ զինք չէին արթնցնէր:

– Բարի՛ լոյս, մայրիկ, – ըսաւ իր բնական ձայնով. պատասխան չի կար, եւ որովհետեւ Զաւէն իւր տեսակին մէջ դիտողական փիլիսոփայութենէ զուրկ չէր, եւ դիտէր թէ ընդհանրապէս մարդիկ մանաւանդ կանայք կը սիրեն իրենց տարիքը պզտիկցնել, ուստի ձայնեց.

– Բարի՛ լոյս գա վրադ, քուրիկ:

ФґХЎЦЂХ±ХҐХЎХ¬ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ Х№Х« ХЇХЎЦЂ. ХЎХјХЎХ» ХЎХ¶ЦЃХЎЦ‚ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХҐЦЂХў ХЅХїХёЦ‚ХҐЦЂХЁ ХєХЎХјХЎЦ‚Х«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ Х«Х¶ХЇХЎЦ‚, Х¶ХЎ ХЎХ¶Х­ХјХёХѕ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ ХѕХҐЦЂ ХЎХјХЎЦ‚ ХҐЦ‚ Х№ХЎЦѓХҐХ¬ХёХѕ Х¤Х«ХґХЎЦЃХ«Х¶ХЁ ХЎХ¶ХЈХЎХґ ХґХЁ

– Ի՞նչ կ'ուզես, ասպատակեն ի՞նչ լուր կայ, – ըսաւ:

– Աս տղուն համար քիչ մը ուտելիք կ'ուզեմ, քուրիկ:

– Մօ՞տ են թէ կորան գնացին:

Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ Х«ХґХЎЦЃХЎЦ‚ Х©Х§ Х­ХёЦ‚Х¬ Х§ЦЂ ХЇХ«Х¶ХЁ, ХёЦ‚ХЅХїХ« ХЎХЇХЎХ¶Х»Х«Х¶ ХґЦ…ХїХҐЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х·ЦЂХ©ХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ, В«Х”Х«Х№ ХґХЁ ХёЦ‚ХїХҐХ¬Х«Ц„, ХёЦ‚ХїХҐХ¬Х«Ц„ ХЅХЎ ХїХІХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХґХЎЦЂВ», ХЈХёХ№ХҐЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« Х±ХЎХµХ¶ХёХѕ, ХёЦЂ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЇХЁ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ®Х§ЦЂ:

– Իմացայ, իմացայ, ականջս ծանր է, բայց խուլ չեմ… ի՜նչ սիրուն տղեկ ունիս… – ըսաւ պառաւը Արփենին նայելով եւ գնաց:

Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х« Х«Х»ХЎЦ‚ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶Х« ХІЦЂХЇХҐХ¶, ХЅХЇХЅХЎЦ‚ ХєХїХЁХїХ«Х¬, ХҐЦЂХў Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХЇХЎХ¶ХЈХ¶ХЎХ® ХЇХЁ ХґХїХЎХ®Х§ЦЂ, ХґХҐХ¶Ц„ ХЈХ«ХїХҐХ¶Ц„ Х©Х§ Х«Х¶Х№ ХЇХЁ ХґХїХЎХ®Х§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«, ХёЦЂ Х¶ХҐЦЂХЅ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХ¬ХЎЦ‚ ХґХїХЎЦ‚.

– Զաւէն հայրիկ, այդ կինը չեկաւ, մոռցաւ՞ ուտելիք բերել, – հարցուց, – ես շատ անօթի եմ: – Իսկ Զաւէն երբ չի լսեց, տղան եկաւ եւ սրունքներէն քաշելով` «Զաւէն հայրի՜կ, Զաւէն հայրի՜կ», – կանչեց. երբ տեսաւ թէ չիմանար, սկսաւ շրթունքը թուլացնել եւ պիտի սկսէր լալ, երբ Զաւէն քունէ արթնցածի պէս գրկեց տղեկը.

– Ի՞նչ է, սիրուն Արփենիս, ի՞նչ է, իմ հրեշտակս, մի՛ լար:

– Վախեցայ, որ դու էլ այդ պառաւին պէս պիտի չի լսես:

– Մի՛ վախեր, ես կը լսեմ. երթանք, պառաւը տեսնենք թէ ի՞նչ կընէ, ի՞նչ կը բերէ քեզի:

ФµЦЂХў Х¶ХҐЦЂХЅ ХєХ«ХїХ« ХґХїХ¶Х§Х«Х¶` ХїХҐХЅХЎХ¶ ЦѓХЎХµХїХҐХЎХµ ХґХЎЦ„ХёЦ‚ЦЂ ХЅХҐХІХЎХ¶Х« ХґХЁ ХѕЦЂХЎХµ ХЅХ§ЦЂ, ХґХЎХ®ХёЦ‚Х¶, ХєХЎХ¶Х«ЦЂ, Х­ХЎХІХёХІ, Х¬ХЎЦ‚ХЎХ· Х¤ЦЂХЎХ®, ХєХЎХјХЎЦ‚ХЁ ХЇ'ХёЦ‚ХЈХЎЦЂ: ФІХЎЦЂХҐХўХЎХ­ХїХЎХўХЎЦЂ ХїХІХЎЦ„ ХЎХ¦Х¶ХёЦ‚ХЎХєХҐХїХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХЈХЎЦЃХґХёЦ‚Х¶Ц„ Х№ХҐХ¶ ХўХҐЦЂХ§ЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х°ХҐХї ХЎХ¶Х¤Х«Х« ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Ц„ХҐХ¶. Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«, ХёЦЂ ХЎЦЂХ®ХЎХ©ХҐХЎХµ ХЅХЇХЎЦ‚ХЎХјХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХ§Х» ХЅХёХѕЦЂХЎХ® Х§ЦЂ ХёЦ‚ХїХҐХ¬ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЎХµХ¤ Х°ХёХІХ§ ХЎХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶` ХЎХ­ХёЦЂХЄХЎХЇХёХѕ ХЇ'ХёЦ‚ХїХ§ЦЂ. ХҐЦ‚ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ Х©Х§ХєХ§Хї Х¤ХЎХёХ¶ХЎЦЃ ХҐХЎХ¬ Х°ХёХЈХёЦ‚ХёХѕ` ХґХҐХ® ХґХ­Х«Х©ХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЇХЁ Х¦ХЈХЎЦЂ ХЎХµХ¤ ХЎХ¶ХґХҐХІ Х°ЦЂХҐХ·ХїХЎХЇХ«Х¶ Х¶ХЎХµХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ Х«Ц‚ЦЂ ХЎХ№ХЎЦЃ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ Х¶ХЎХҐЦ‚` Х№Х§ЦЂ ХїХҐХЅХҐЦЂ ХёЦЂХўХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ: ФІХЎХµЦЃ ХєХЎХјХЎЦ‚ХЁ Х©ХҐЦ‚Х§Х¶ Х¤ЦЂХ¤ХҐХ¬ХёХѕ` Х¦Х«Х¶Ц„ ХЇХЁ Х°ЦЂХЎЦ‚ЦѓЦЂХҐЦЂ ХёЦ‚ХїХҐХ¬ХёЦ‚. Х®ХҐЦЂ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂХЁ Х©Х§ХєХ§Хї ХЇХ§ХЅ-ХЈХ«Х·ХҐЦЂХѕХ¶Х§ Х« ХѕХҐЦЂ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ ХЇХЁ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°ХёЦЂХ¤Х§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ХЎХ­ХёЦЂХЄХЎХЇ Х№ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ ХёЦ‚ХїХҐХ¬ХёЦ‚. ХєХ§ХїЦ„ Х§ЦЂ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х« Х¦Х«Х¶Ц„ ХЇЦЂХЇХ«Х¶-ХЇЦЂХЇХ«Х¶ Х°ЦЂХЎЦ‚ЦѓЦЂХҐЦЂ, ХёЦЂ ХёЦ‚ХїХ§, ХёЦ‚ХЅХїХ« Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХєХЎХїХЎХј ХЎХјХЎЦ‚ ХҐЦ‚ ХўХЎХЄХЎХЇ ХґХЁ ХЈХ«Х¶Х« Х­ХґХҐЦЃ:

Х‡ЦѓХёХ©ХЎХ® Х§ЦЂ Х®ХҐЦЂ Х¦Х«ХёХѕХёЦЂХЁ. ХїХІХЎХ¶ ХҐЦЂХў ХЇХ·ХїХЎЦЃХЎЦ‚ ХґХЎХµЦЂХ«ХЇХЁ ХЇХЁ Х°ХЎЦЂЦЃХ¶Х§ЦЂ. Х«ХЅХЇ ХєХЎХјХЎЦ‚ХЁ` ХЎХЅХєХЎХїХЎХЇХҐХ¶ Х¬ХёЦ‚ЦЂ ХЇХЁ Х°ХЎЦЂЦЃХ¶Х§ЦЂ. ХёЦ‚ХЅХїХ« ХЇХЎЦЂХі ХЇХЎХєХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х°ЦЂХЎХЄХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХўХ§ ХґХЁ ХїХёЦ‚ХЎЦ‚ ХєХЎХјХЎЦ‚Х«Х¶, Х°ХҐХ®ХЎЦ‚ Х±Х«Х¶ ХҐЦ‚ Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХЄХЎХґХёЦ‚ХЎХ¶ ХґХ§Х» Х°ХЎХЅХЎЦ‚ Фї'ХЎХІХ¦ХёЦ‚ХЎХ¶: Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х« Х№Х«ХґХЎЦЃХЎЦ‚ ХЎХµХЅ ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ°ХёЦЂХ¤ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« ХґХҐХ® ХґХЎХЅХЁ Ц„Х¶ХЎЦЃХЎЦ‚ ХҐЦ‚ ХҐЦЂХў Х°ХЎХЅХЎХ¶ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ ХўХЎЦЃХЎЦ‚ ХїХҐХЅХЎЦ‚ ХЇХЎХ¶ХЎХµЦ„ ХҐЦ‚ ХЎХІХ»Х«ХЇХ¶ХҐЦЂ, ХёЦЂ Х¦Х«Х¶Ц„ Х¤ЦЂХЇХ§ ХЈХ«ЦЂХЇ ХЇХЁ ХµХЎЦѓХ·ХїХЎХЇХ§Х«Х¶, ХґХ§ХЇХЁ Х«ЦЂ Х­ХЎХЄХёЦ‚ХЇ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ ХЇХЁ ХЈХёХѕХҐЦЂ, ХґХ«Ц‚ХЅХЁ Х©ХёЦ‚Х·ХҐЦЂХЁ ХЇХЁ ХєХЎХЈХ¶Х§ЦЂ, ХѕХҐЦЂХ»ХЎХєХ§ХЅ ЦѓХёЦ„ЦЂ ХїХЎЦЂХҐХЇХ«ЦЃ ХїХІХЎХµЦ„ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х«ЦЂХҐХ¶ Х°ХҐХї ХЅХЇХЅХЎХ¶ Х­ХЎХІХЎХ¬. ХёЦ‚ХЅХїХ« ХЎХІХ»Х«ХЇХЁ Х¬ХЎЦ‚ Х¦ХўХЎХІХЎХ® Х§ЦЂ ХЎХµХЅ ХЇХ§ХЅ ХЈХ«Ц‚ХІХЎЦЃХёЦ‚ХёХµ, ХЇХ§ХЅ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎЦЃХёЦ‚ХёХµ` ХїХЎХ¶ ХґХ§Х», ХёЦЂ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶Х« ХїХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ: Ф»ХЅХЇ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶Х« ХЇХ«Х¶ХЁ, ХёЦЂ Х¬ХЎЦ‚ ХЇХЁ ХіХЎХ¶Х№ХҐЦЂ Х«Ц‚ЦЂ Х§ЦЂХЇХЎХ¶ ХўХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Х·ХЎХї Х­ХҐХ¬Ц…Ц„ ХЇХ«Х¶ Х§ЦЂ, ХЎХјХЎХ» ХўХЎХ¶ Х№Х« Х°ХЎЦЂЦЃХёЦ‚ЦЃ, Х«ХЅХЇ ХҐЦЂХў ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ ХґХ¶ХЎЦЃХ«Х¶, ХЅХЇХЅХЎЦ‚ Х°ХЎЦЂЦЃХ¶ХҐХ¬ Х©Х§ Х«ХћХ¶Х№ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ Х¤ХЎХјХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, Х©Х§ ХЅХїХёХµХЈ Х§ЦЂ ХЎЦЂХЎХўХЎЦЃ ФїХёХЈХёХѕХ«Хї ХЎХЅХєХЎХїХЎХЇХҐХ¬ХЁ, Х©Х§ ХѕХїХЎХ¶ХЈ ХЇХЎХћЦЂ Х«ЦЂЦ…Ц„ Х„ХЎХґХ«ХЇХёХ¶ХҐХЎХ¶ ХЏХ«ХЇХ¶ХёХ» Х°ХЎХґХЎЦЂ: Ф±ХµХ¶ ХЎХїХҐХ¶ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХєХЎХїХґХҐЦЃ Х°ХЎХґХЎХјЦ…ХїХ«Ц‚ Х©Х§ Х«Х¶Х№ХєХ§ХћХЅ Х«Х¶Ц„ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶Х« ХҐЦ‚ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ« Х°ХҐХї Х°ЦЂХЎХЄХЎЦЂХҐХ¬ХёХѕ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅХ§, Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤Х« ХЇХЁ ХґЦ…ХїХҐХ¶ХЎХµХ«Х¶` ХЎХ¶Х°ХЎХ¶ХЈХ«ХЅХї Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХґЦЂХёЦЃХ«Х¶ ХѕХ«ХіХЎХЇХ«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ ХҐЦ‚ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХҐЦ‚ Х·ХЎХїХҐЦЂХЁ ХµХёХЈХ¶ХЎХ® Х§Х«Х¶, ХёЦЂХёХ·ХҐЦЃ ХЄХЎХґ ХЎХјХЎХ» ХҐЦЂХ©ХЎХ¬ ХҐЦ‚ ХµХЎХµХїХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХјХ»Х« Х«ЦЂХ«ХЇХѕХ¶Х¶` ХЇХ§ХЅ-ХЈХ«Х·ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХіХЎХґЦѓХЎХµ ХҐХ¬ХЎХ® Х°ХЎХЅХҐЦЂ Х§ЦЂ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤Х« ХґЦ…Хї, ХҐЦ‚ Х°ХҐХјХёЦ‚ХЎХ¶ЦЃ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х­ХёЦ‚ХјХ¶ ХўХЎХ¦ХґХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ЦЃ ЦѓХЎХµХ¬` ХѕХїХЎХ¶ХЈ ХґХЁ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХЇХЎХµХҐХ¬ХёХѕ Х¬ХіХ«Х¶ ХіХЎХґЦѓХЎХ¶ ХўХјХ¶Х§ЦЂ ХЅХЇХЅХ§ЦЂ Х§ЦЂ ХґЦ…ХїХҐХ¶ХЎХ¬, ХҐЦ‚ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х°ХҐХјХёЦ‚ХЎХ¶ЦЃ ХЇХ«Х¶ ХґХЁ ХҐЦ‚ ХЎХІХ»Х«ХЇ ХґХЁ ХґХЎХЇХёХµХЇХ«Х¶ ХґХ§Х», ХёЦЂ Х¤Х§ХєХ« ХЇХІХ¦Х«Х¶ ХЇХЁ Х¤Х«ХґХ§Х«Х¶, ХҐЦ‚ Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х©Х§ ФІХ«Ц‚ЦЂХҐХІ ХїХ«ХЇХ«Х¶ Х«Х¶Ц„Х¶ Х§ЦЂ, ХҐЦЂХў Х°Х¶ХЎЦЂЦ„ ХЇХЁ ХґХїХЎХ®Х§ЦЂ Х¦Х«Х¶Ц„Х¶ ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХЎЦЂХ¤Х§Х¶ Х¶ХҐХїХЎХ°ХЎЦЂ ХЁЦЂХЎХ® Х§ЦЂ Х­ХЎЦѓХ·Х«ХЇХЁ, ХёЦЂ ХЇХЁ Х°ХЎХ¬ХЎХ®Х§ЦЂ, ХїХҐХЅХҐЦЂ Х§ЦЂ ХґЦ…ЦЂ ХҐЦ‚ Х¦ХЎЦ‚ХЇХ«Х¶ Х»ХёЦ‚ЦЂ Х¶ХҐХїХёЦ‚Х«Х¬Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х°ХҐХїХЎХ¶ХЎХ¬ХЁ, ХёЦ‚ХЅХїХ« ХЎХ¬ХЅ ХїХІХҐХЇХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХ¦ХЎХїХҐХ¬ХёХѕ ХЇ'ХёЦ‚ХЈХЎЦЂ ХґХЎХ°Х¶ Х« ХЅХ«ЦЂХї: ФЅХҐХІХі Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂХЁ ХЇХЁ ХєХЎХїХґХ§ЦЂ ХҐЦ‚ ХЇХёЦ‚Х¬ХЎЦЂ. ХўХЎЦЂХ« ХЇХ«Х¶ХЁ ХґХїХ«ХЇ ХЁХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х»ХёЦ‚ЦЂХ« ХєХ§ХЅ ХЎЦЂЦЃХёЦ‚Х¶Ц„ ХЇХЁ Х©ХЎЦѓХ§ЦЂ, ХҐЦЂХЇХёЦ‚Ц„Х¶ Х§Х¬ ХґХ«ХЎХЅХ«Х¶ ХЇХЁ ХµХ«Х·Х§Х«Х¶ ХЏХ«ХЇХ¶ХёХ» ХЎХ¦Х¶Х«Ц‚ ХЅХ«ЦЂХїХЁ, Х№ХёЦ‚ЦЂ ХЎХјХЎЦ„Х«Х¶Х« ХѕХЎЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ, Х°ХҐХ¦ Х°ХёХЈХ«Х¶: Х†ХёЦЂХЎ ХЁХ¶Х®ХЎХ¶ХҐЦЂХ¶ Х§Х«Х¶, ХёЦЂ Х¦ХЎЦЂХ¤ХЎХўХҐЦЂ Х§Х«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХїХёЦ‚Х¶ХЁ, Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХЇХЁ ХµХ«Х·Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ Ц…ЦЂХҐЦЂХЁ, ХёЦЂ Х¶ХЎ Х„ХЎХґХ«ХЇХёХ¶ХҐХЎХ¶ЦЃ ХїХЎХ¶ Х°ХЎЦЂХЅ ХҐХЇХЎХ® Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХЅХ«ЦЂХҐХ¬Х« ХҐХІХЎХ® Х§ЦЂ Х«ЦЂ Ц„ХЎХІЦЃЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХґХҐХ®Х«Х¶ ХҐЦ‚ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«Х¶:

– Իսկ դու Հիմա ի՞նչ պիտի ընես, – ըսաւ կինը:

– Ես այս գիշեր կ'երթամ. այդ ճիւաղները կենալու միտք չունին, վասնզի ամրոցին բոցը տեսայ. իշխանիկը կ'երթամ ու կաշխատիմ գտնել եւ իմացնել մօր եւ քրոջ մահը, իմացնել իբր մխիթարութիւն Արփենիին ազատիլը, թէպէտ կորուստները մեծ են, բայ ինչ ընենք: Խե՜ղճ երիտասարդ, ինչպէ՞ս մայրը կը պաշտեր… երբ կ'էրթայինք վերջին անգամ… «Գրիգորս քեզ կը յանձնեմ, Զաւէն հայրիկ…»:

ФµЦ‚ Х°ХҐХЇХҐХЇХЎХ¶Ц„ХЁ Х­ХҐХІХ¤ХҐЦЃХ«Х¶ ХЇХёЦЂХёХѕХ« Х®ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х±ХЎХµХ¶ХЁ:

Ф»ХЅХЇ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅХЁ ХєХЎЦЂХїХ§Х¦ХЁ ХґХҐХ® ХёЦ‚ЦЂХЎХ­ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЇХЎЦЂ. ХґХҐХ® ХҐЦ‚ ХєХ¦ХїХ« ХїХІХЎХµЦ„ ХҐЦ‚ ХЎХІХ»ХЇХёЦ‚Х¶Ц„ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«Х« ХїЦ…Х¶ХЁ ХЇХЁ ХЇХЎХїХЎЦЂХ§Х«Х¶. ХєХЎЦЂХїХ§Х¦Х«Х¶ Х®ХЎХµЦЂХЁ ФµЦЂХЎХЅХ­Х« ХЎЦѓХЎХ¶ЦЃ Х¶ХЎХµХёХІ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦ‚ХЎХ¶Х¤ХЎХЇХ«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ, ХЈХҐХІХ»ХЇХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХ¶ХЎХ№ХЎХЈХҐХІ Х°ХёХѕХЎХ¶ХёЦЃХ« ХґХЁ ХїХЎХЇ ХЅХҐХІХЎХ¶ХЁ ХЇХЁ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХ§Х«Х¶, ХїХЎХ¶ХїХ«ХЇХ«Х¶Х¶ Х¦ХўХЎХІХҐХЎХ¬ Х§ЦЂ ХЇХҐЦЂХЎХЇЦЂХёХµ ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў, Х«ХЅХЇ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХµХёХЈХ¶ХЎХ® ХҐЦ‚ ХїХ­ХёЦ‚ЦЂ Х­ХёЦЂ Ц„ХёЦ‚Х¶Х§ ХЎЦЂХ©Х¶ХЎЦЃХЎЦ‚ Х¦Ц…ЦЂХЎЦЃХҐХЎХ¬, ХҐЦЂХў ХЎЦЂХ¤Х§Х¶ ХЇХ§ХЅ-ХЈХ«Х·ХҐЦЂХЁ ХґЦ…Хї Х§ЦЂ: ФёХ¶Х©ЦЂХҐХЎЦЃ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х« ХµХЎХµХїХ¶ХҐЦЃ Х©Х§ ХЎХґЦЂХёЦЃХҐХ¶ Х¬ХЎЦ‚ Х§ЦЂ ХЎХµХЅ ХїХёЦ‚Х¶ХЁ, ХёЦ‚ХЅХїХ« ХЇХёЦ‚Х¦ХҐЦЂ, ХёЦЂ Х°ХёХ¶ ХўХҐЦЂХ§ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ Х°ХЎХµЦЂХ«ХЇ` ХґХЎХµЦЂХ«ХЇХЁ: ФµЦЂХў ХЁХ¶Х©ЦЂХ«Ц„ХЁ ХѕХҐЦЂХ»ХЎЦЃХЎЦ‚ ХҐЦ‚ ХєХ¦ХїХ«ХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Ц„Х¶ХЎЦЃХЎХ¶, Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ Х°ХҐХ®ХЎЦ‚ ХҐЦ‚ ХҐХ¬ХЎЦ‚ Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤:

Կ'էս-գիշերուան մօտ էր, աշնան աղօտ լուսին մը տկար լուսով կը լուսաւորէր Կ'ոգովտի լիճը. բերդին հրդեհին մնացորդ բոցը երկրորդ լոյս մը ձգած էր ջուրին վրայ, ուստի մեծ զզուշութեամբ սկսաւ մօտենալ, եւ ամենեւին ձայն չի լսելով` երկայն ժամանակ ուշ դնելէ վերջ իջաւ ձիեն, թողուց, որ արածի, եւ ինք զգուշութեամբ պտոյտ ընելով հասաւ բերդին դռան առջեւ. տեսաւ դռներն ինկած, տեսաւ Մամիկոնեանց պալատը կիսակործան եւ հրօ ճարակ, տեսաւ դիականց կիսախանձ կոյտը ընդարձակ եւ ծառազարդ գաւթին մէջ թողեալ, իմացաւ թէ այդ գեղեցիկ բերդը կատարեալ գերեզման էր դարձել, ուստի ելաւ պարիսպներէն դուրս` սկսաւ լճին հարաւային կողմը երթալ տեսնելու թէ ի՞նչ կայ, հազիւ թէ քանի մը քայլ առաւ դիակ մ՚ալ յօդ պատահեցաւ` անցաւ առաջ ուրիշ մը, ուրիշ մ՚էլ` եւ տասը-տասներկուք մը համրեց, լուսնի լոյսը շատ աղօտ էր, որ կարէնար ճանչել, ուստի քիչ մ՚առաջ որ գնաց, տքալու ձայն մը լսեց, վազեց դէպ այն կողմը: «Ա՜հ, քիչ մը ջուր, ի սէր աստուծոյ, քիչ մը ջուր», – կ'ըսէր հողին վրայ պառկած մէկը: Դարձաւ մտաւ բերդը, վազեց դռնապանաց աշտարակին տակի սենեակը, ուր փոքրիկ աղբիւր մը կար, հոն հողէ հա,սարակ ամաններ կը գտնուէին, առաւ լցուց եւ քիչ մը տուաւ, որ խմէ. մարդը երբ ոգի առաւ, այն ատեն`

– Որդեակ, դու ո՞վ ես, – հարցուց:

– Թադոսի որդի Տրդատն եմ, – ըսաւ վիրաւորը:

– Դու իշխաններուն հե՞տն էիր, երբ եկանք:

– Մենք կէսօրին այստեղ հասանք: Երբ բերդին մուխն ու բոցը տեսանք, ետ դառնալ եւ փախչել սկսանք, բայց երկու հար իւրէ աւելի ձիաւորաց խումբ մը, որ շրջակայքն աւարելու գնացեր եւ կը դառնար, մեր ճամփան սւրգիլեց, ուստի զատեալ թշնամիներէն յուսահատաբար կը ռուեցանք. ես վիրաւոր ընկայ, չգիտեմ միւսներն ի՞նչ եղան.

– Տէ՜ր աստուած, տէ՜ր աստուած, այս ի՛նչ պատուհաս է մեր վրայ, – կ'ըսէր ծեր զինուորը:

ФµХ¬ХЎЦ‚ ХЎХµЦЃ ХЁХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚. ХўХёХ¬ХёЦЂ Х«Х¶ХЇХҐХ¬ХёЦЃ ХЇХЁ Х·Ц…Х·ХЎЦѓХ§ЦЂ` Х±ХҐХјЦ„ХЁ ХЅЦЂХїХҐЦЂХ¶ХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎХµ ХЇХЁ Х¤Х¶Х§ЦЂ, Х©Х§ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶Х« ХёЦ„ Х©ХҐЦЂХҐЦ‚ХЅ ХЇХЎЦЂХ§Х¶ХЎХµ ХЈХїХ¶ХҐХ¬, ХўХЎХµЦЃ ХЎХґХ§Х¶Ц„ХЁ Х¬ХЎЦ‚ ХґХҐХјХЎХ® Х§Х«Х¶, Х¤ХЎЦЂХ±ХЎЦ‚ ХѕХ«ЦЂХЎЦ‚ХёЦЂХ«Х¶ Ц„ХёХѕ, ХєХЎХїХҐЦЃ ХѕХ§ЦЂЦ„ХЁ Х«Х¶Х№Х№ХЎЦѓ ХЇЦЂЦЃХЎЦ‚, Х°ХҐХ®ХёЦ‚ЦЃ Х«ЦЂ Х±Х«ХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎХµ ХҐЦ‚ Х·ХїХЇХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚ ХґЦ…ХїХЎХЇХЎХµ ХѕХЎХ¶Ц„ ХґХЁ, ХёЦЂ Х¬ХҐХјХЎХ¶ЦЃ ХЎЦѓХЎЦѓХЎХµХ«ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ Х·Х«Х¶ХёЦ‚ХЎХ® Х¤ХЄХёЦ‚ХЎЦЂХЎЦ‚ ХЈХїХЎХ¶ХҐХ¬Х« ХїХҐХІ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚Х¶ ХЇХЁ ХµХёЦ‚ХЅХЎЦЂ Х©Х§ ХўХЎЦЂХўХЎЦЂХёХЅХЎЦЃ ХёХїЦ„ХҐЦЂХЁ Х№ХҐХ¶ Х°ХЎХЅХЎХ®, ХҐЦ‚ Х«ЦЂЦ…Ц„ ХЎХµХ¶ХєХ§ХЅ ХЈХїХЎЦ‚ Х«Х¶Х№ХєХ§ХЅ ХЇХЁ ХµХёЦ‚ХЅХЎЦЂ: ФїЦЂЦ…Х¶ХЎЦ‚ХёЦЂЦ„ ХЅХ«ЦЂХёХѕ Х«Х»ХЎХ¶ ХЎХ¶ХЎХєХЎХїХҐХ¶ Х©ХЎХІХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Ц„ЦЂХ«ХЅХїХёХ¶ХҐХЎХµ ХҐХІХўХЎЦЂЦЃ ХґХЎЦЂХґХ«Х¶Х¶ХҐЦЂХЁ: Ф»ХЅХЇ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶, ХёЦЂ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ« ХґХЎЦЂХґХ«Х¶ХЁ ХЇХЁ ЦѓХ¶ХїЦЂХҐЦЂ` Х№ХЁ ХЈХїХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХёХ№ Х¶ХёЦЂХЎ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶Х« ХґХЎЦЂХґХ«Х¶ХЁ, ЦѓХЎХјЦ„ ХЇ'ХёЦ‚ХїХЎЦЂ ХЎХЅХїХёЦ‚Х®ХёХµ ХҐЦ‚ ХЇ'ХЁХЅХ§ЦЂ. В«Х•ЦЂ ХґХЁ ХЎХ¶Х·ХёЦ‚Х·Хї ХµХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ® ХЇ'ХёЦ‚ХЈХЎХµ ХҐЦ‚ ХҐХЅ Х±ХҐХјХёЦ„ХЅ Х«ЦЂХҐХ¶ ХЇХЁ ХµХЎХ¶Х±Х¶ХҐХґ Ц„ХёЦ‚ЦЂХ«ХЇХЁВ»:

Ф±Х¶ХЇХ«ЦЃ Х«Х»ХЎЦ‚ Х®ХёХѕХҐХ¦ЦЂХЁ, Х¬Х«ХіХЁ Х­ХЎХІХЎХІ ХЇХЁ Х®Х«Х®ХЎХІХ§ЦЂ` ХЎХ¶ХїХЎЦЂХўХҐЦЂ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХµХ«Х¶ ХёХІХёЦЂХґХҐХ¬Х« ХµХёЦ‚Х¦ХґХЎХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ, ХҐХ¬ХЎЦ‚ Х¬ХёХІХЎХ¬ХёХѕ ХґХЎХЇХёХµХЇХ«Х¶ Ц„ХёХѕ Х¶ХЅХїХЎЦ‚, Х¶ХёХµХ¶ ХїХҐХІ, ХёЦ‚ЦЂ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«Х¶ ХЎХјХЎХ»Х« Ц…ЦЂХЁ Х¶ХЅХїХЎХ® ХЇХЁ ХЅХєХЎХ¶Х§ЦЂ Х«Ц‚ЦЂ ХґХЎХµЦЂХ«ХЇХ«Х¶, Х»ХёЦ‚ЦЂХЁ Х«Ц‚ЦЂ ХѕХіХ«Хї ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„Х¶ ХЎХјХЎЦ‚. ХЎХ¶ ХЎХїХҐХ¶ Х¶ХЎХµХҐЦЃХЎЦ‚ ХҐЦ‚ ХїХҐХЅХЎЦ‚ Х»ХёЦ‚ЦЂХ«Х¶ ХїХЎХЇ ХґХЎХµЦЂ ХёЦ‚ ХЎХІХ»Х«ХЇ Ц„ХёХѕХҐ-Ц„ХёХѕ, ХґХїХЎЦ‚ ХҐЦ‚ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ Х¤ХЄХёЦ‚ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х°ХЎХ¶ХҐЦЃ Х¦Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ ЦЃХЎХґХЎЦ„. ХЁХЅХЎЦ‚ Х«Х¶Ц„Х¶Х«ЦЂХҐХ¶. В«Ф±ХЅХї ХЎХµХЅ ХЇХІХ¦Х«Х¶ ХЎХ¶Х­Ц…ХЅ ХѕХЇХЎХµ ХЎХµХЅ ХЅЦ„ХЎХ¶Х№ХҐХ¬Х« ХґЦ…ЦЂ ХҐЦ‚ Х°ЦЂХҐХ·ХїХЎХЇХЎХµХ«Х¶ Х¦ХЎЦ‚ХЇХ«Х¶ ХєХЎЦЂХЇХҐХ·ХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ Х©ХёХІ Х«ХЁХҐХ¶ЦЃ ХЈХҐЦЂХҐХ¦ХґХЎХ¶ Х¬Х«Х¶Х«. ХЎХєХЎХЈХЎХµХ«Х¶ ХґХ§Х» ХЎЦ‚ХЎХ¦ХЎХЇХЎЦЃ ХҐЦ‚ ХЎЦЂХ«Ц‚Х¶ХЎЦЂХўХёЦ‚ ХіХ«Ц‚ХЎХІХЎЦЃ Х©ХҐЦЂХҐЦ‚ХЅ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХєХЎХ°ХёХѕХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЎХЅХї ХЈХїХ¶ХёЦ‚Х«. ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХёЦЂ Х«Х·Х­ХЎХ¶Х«ХЇХЁ ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎХ¶ ХҐХ¬Х¶Х§В»: Х„ХїХЎЦ‚ ХґХЎХЇХёХµХЇХЁ, ХЈХ¶ХЎЦЃ ХўХҐЦЂХЎЦ‚ ХЎХґХ§Х¶ ХєХ§ХїЦ„ ХҐХІХЎХ®ХЁ, ЦѓХёЦЂХҐЦЃ ХЈХҐЦЂХҐХ¦ХґХЎХ¶ХЁ ХЎХёХЅХёЦ‚ХёХµ Х®ХЎХјХ« ХґХЁ ХїХЎХЇ, ХҐЦ‚ ХҐЦЂХў ХЎХґХ§Х¶ Х°ХЎХ¶ХЈХЅХїХҐХЎХ¶ ХЇХЎЦЂХЈ ХЇХЎХїХЎЦЂХёЦ‚ХҐЦЃХЎХµ, Х«Х¶Ц„ ХґХҐХјХҐХ¬ХЎХ©ХЎХІ, Х«Х¶Ц„ ХЅХєХЎХЅХЎЦ‚ХёЦЂ, Х«Х¶Ц„ Х°ХЎХµЦЂ ХҐЦ‚ ХҐХІХўХЎХµЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶ Х¬Х«Х¶Х№ХҐХ¬ХёХѕ, ХµХёЦЂХ¤ХЎХјХЎХї ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚ХёЦ„ ХёХІХёХІХҐЦЃ ХЈХҐЦЂХҐХ¦ХґХЎХ¶ХЁ, Х«Х¶Ц„ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х¦ХЎЦЂХґХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х©Х§ Х®ХҐЦЂ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂ` Х«Ц‚ЦЂ ХЎХµХ¤ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ, ХёЦЂ Х°ХёЦ‚ЦЂ ХЈХ«ХїХ§Х«Х¶ Х©Ц…Х©ХЎЦѓХҐХ¬, ХёЦ‚ХЅХїХ«Хћ ХЎХµХ¤Х№ХЎЦѓ ХЎЦЂХїХЎХЅХёЦ‚Ц„ ХЇХЁ ХўХ­Х§Х«Х¶, ХёЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЇХҐХЎХ¶Ц„Х«Х¶ ХґХ§Х» ХЎХµХ¶Х№ХЎЦѓ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎХ® Х№Х§Х«Х¶:

Իսկ երբ արտասուքը սրբեց, ժողովեց աստուծոյ պաշտօնեայքը եւ հանեց բերդին առջեւ, տուաւ կրակը բորբոքեց մակոյկը, որպէսզի ոչ ոք կարէնայ մերձենալ կղզուոյն, ան ատեն. «Ամենայն ինչ կատարեալ է», – ըսաւ, եւ գլուխը կուրծքին դրած` անցեալին մէջ թաղուած այդ բերդին հանդէսները, կոչունքները, ուրախութիւնքը, սուգերը եւ տրտմութիւնքը նաեւ` ամէնքը աչքին առջեւ տեսնելով յաջորդաբար, ուր երկայն տարիներ անցուցեր էր, եւ քսանչորս ժամ բաւական եղած էր անյայտ, անյիշատակ ընելու, դարձեալ Կ'աղզուանի ճամփան բռնեց մոռնալով նաեւ իր նժոյգր, որ ծանր իր ետեւեն կը քալէր լռիկ եւ տխուր իբր թէ չի համարձակելով իւր տիրոջ խորհրդածութիւնքը շփոթել:

ФІХЎХµЦЃ ХѕХҐЦЂХ»ХЎХєХ§ХЅ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ Х«ХўЦЂ Ц„ХёЦ‚Х¶Х§ ХЎЦЂХ©Х¶ХЎЦЃХЎЦ‚, ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« Х®ХёЦ‚Х¶ХЇХҐЦЂХЁ Х№Х§Х«Х¶ ХёЦ‚Х¦Х§ЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ Х°Х¶ХЎХ¦ХЎХ¶Х¤Х«Х¬, ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ ХµХёХЈХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХЁ Х¦Х«Х¶Ц„ ХЎХјХ§ЦЂ Х§ЦЂ, Х°ХҐХ®ХЎЦ‚ Х«ЦЂХҐХ¶ Х±Х«ХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎХµ, Х¶ХёЦЂ Х¦ХЈХЎЦЃХґХёЦ‚Х¶Ц„ ХґХЁ` ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ ХЅХЇХЅХЎЦ‚ ХєХїХёХµХї ХЈХЎХ¬, ХЎХµХ¶ХєХ§ХЅ, ХёЦЂ ХҐХ©Х§ Х№Х¦ХЈХёЦ‚Х·ХЎХ¶ХЎЦЂ ХєХ«ХїХ« Х«Х¶ХЇХ¶ХҐЦЂ Х±Х«ХҐХ¶, ХЎХµХЅ Х¶ХёЦЂ ХҐЦЂХҐЦ‚ХёХµХ©Х¶ХҐЦЂХ§Х¶ ХЎЦЂХ©Х¶ХЎЦЃХЎХ® ХґХ«ХїЦ„Х¶ ХҐХЇХЎЦ‚ Х©Х§ ХЎХґХҐХ¶ХҐЦ‚Х«Х¶ ХўХҐЦЂХЎХ¶ХЁ ХўХЎХ¶ Х№Х§ЦЂ Х¤ЦЂХЎХ®, ХҐЦ‚ ХЎЦЂХҐЦ‚ЦЂ ХґХЎХµЦЂ ХґХїХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХґЦ…Хї Х§ЦЂ, ХёЦ‚ХЅХїХ« Х·ХїХЎХєХҐЦЃ ХҐЦ‚ Х°ХЎХЅХЎЦ‚ ХЎХµХ¶ ХЈХ«Ц‚ХІХЁ, ХёЦ‚ЦЂ ХЎХјХ»Х« Ц…ЦЂХЁ Х­ХёЦ‚Х¬ ХєХЎХјХЎЦ‚ХЁ Х¦Х«Х¶Ц„ Х°Х«Ц‚ЦЂХЁХ¶ХЇХЎХ¬Х§ЦЂ Х§ЦЂ:

ФґХЎЦЂХ±ХҐХЎХ¬ ХЎХјХЎХ¶Х±Х«Х¶ Х§ЦЂ ХєХЎХјХЎЦ‚ХЁ` Х¶ХЅХїХЎХ® Х«ЦЂ Х¤ХјХЎХ¶ ХЎХјХ»ХҐЦ‚. Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХЎХ¬ ХЈХ«Ц‚ХІХ¶ ХЎХ¶ХЎХєХЎХї Х§ЦЂ: Ф№Х§ХєХ§Хї Х«Х¶Ц„ Х°ХЎЦЃХ« ХєХЎХїХЎХј ХґХЁ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХёЦ‚Х¦ХҐЦЃ, ХўХЎХµЦЃ ХўХЎЦЂХ« ХєХЎХјХЎЦ‚ХЁ Х°ХЎЦЃХ¶ ХёЦ‚ ХєХЎХ¶Х«ЦЂХЁ ХҐЦ‚ ХЇХёЦ‚ХЄХёХѕ ХЈХ«Х¶Х«Х¶ ХґХ§ХЇХїХҐХІ ХЈЦЂХЎЦ‚ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ХЁ: ФµЦ‚ ХҐЦЂХў ХїХҐХЅХЎЦ‚ Х©Х§ ХЎХ­ХёЦЂХЄХЎХЇХёХѕ ХЇ'ХёЦ‚ХїХ§ЦЂ.

– Ես մարած աչքերեդ իմացայ, – ըսաւ, – որ դու շատ անօթի ես. մեր գիւղացիքը ամէնքը լեռները փախան, աւազակներէն կը վախեն:

– Դու չե՞ս վախեր, որ այսպէս մենակ կը նստիս, – հարցուց. Զաւէն քիչ մը ձայնով, քիչ մը նշանացի:

– Իմ վախելու տեղս մնացե՞ր է, որ վախեմ: Ասպատակը երիտասարդ կուզէ, ինձի պէս պպռաւներուն վնաս չի հասցնէր:

– Դու այնպէս կարծես, բայց հիմկու նորելուկ աւազակները քեզպեսները սուրէ անցուցեր են:

– Է՜հ, ի՜նչ ընեմ, – ըսաւ պառաւը արհամարհ անոք ուսերը ցնցելով, – եթէ սպաննեն` թո՛ղ սպաննեն, հազար տարի ապրելու չեմ, արդէն հարիւրին մօտ եմ: Թոռներ, տղաքներ, հարսներ ունիմ: Դուք գնացէք` փախէք լեռը, ըսի, ես տանս մէջ եթէ պիտի մեռնիմ, խաղաղ կը մեռնիմ:

Ф±ХµХЅ ЦѓХ«Х¬Х«ХЅХёЦѓХЎХµХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ Х№ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶, ХёЦ‚ХЅХїХ« Х¬ХјХҐЦЃ, ХҐЦ‚ ХҐЦЂХў Х°ХЎЦЃХЁ ХЇХҐЦЂХЎЦ‚ Х¬ХґХ¶ЦЃХёЦ‚ЦЃ ХҐЦ‚ ХЈХ«Х¶ХёЦ‚ХёХµ ХЇХёЦ‚ХЄХ«Х¶ ХѕХҐЦЂХ»Х« ХЇХЎХ©Х«Х¬ХЁ Х¶ХЎХҐЦ‚ Ц„ХЎХґХҐЦЃ, ХєХЎХјХЎЦ‚ХЁ

– Ռրդի՛, մի՛ ծալուիր, դու բան չես կ'երէր այսօր, երէկ այդ տղեկը լաւ կերաւ. կա՛ց հիմա… – ըսաւ եւ վազեց գնաց` ժամանակ չի թողնելով Զաւէնի, որ արգիլէ, եւ քանի մը վայրկենեն եկաւ դարձեալ ուտելիք ու գինի բերելով: Եւ երբ Զաւէն սկսաւ ուտել` պառաւն էլ սկսաւ հին պատմութիւններ ընել, որ Զաւէնի յիշատակներէն շատ բարձր կին: – Որդի, – կ'ըսէր, – դու այն օրերը գիտե՞ս, երբ Սուրէն պարսիկը ամէն Հայաստան կը կոխկռտէր, յետոյ երբ Վարդան Մամիկոնեան զայդ Սուրէն սպաննեց, յետոյ երբ պարսից թագաւորը եկաւ, յետոյ երբ մենք ամէնքս լեռները փախանք…

– Ես այդ յետօներուն յետինն անգամ չգիտեմ:

– Գիտե՞ս, հա՛… – կ'ըսէր պառաւը նորա բերնին շարժմունքը տեսնելով:

– Ո՛չ, ո՛չ, ամենեւին չգիտեմ:

– Բայց գիտե՞ս, որ Հոռոմի մեծ թագաւորն որ եկաւ` կաթոդիկոսը Լուսաւորիչն ուրացաւ (Զաւէն իմացաւ, որ Հերակլի եւ Եզրի համար կ'ըսէր` գլխով նշանացի ըրաւ թէ` այո՛), հա՛, աստուած ողորմի հօրդ հոգուն, ան տարի հոռոմը մէկ կողմեն, պարսիկը միւսեն այս մեր լեռն ու ձորը կոխեցին, տուն, տեղ չի մնաց, ամէն բան քանդուեցաւ. մենք երկու ամառ մէկ ձմեռ սարերուն գլուխն անցուցինք, ի՜նչ օրեր էին… հիմա ի՜նչ պիտի լինի: Այսօր էլ այդ հոռոմներն էին, որ եկան, սոթտած հաւ դարձեր էին, վրայ, գլուխ չի կար` անօթի ծարաւ…

– Այսօ՞ր, – հարցուց Զաւէն:

– Հա՛, մէկ-մէկ քիչ հաց տուի` ճամփեցի, ետքը մէկ ծերունին եկաւ երեսուն-քառասուն հոգուով, ուռած, փքուած, հագուած կապուած մարզ էր, քթեն ինկնողն հազար կտոր կը լինէր, կ'երէի, որ մեր գիւղին չի հաւնեցաւ` ելաւ գնաց Կ'աղզուանի ճամփան. երթա՜ ի բարին:

Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХёЦЂ ХЎЦЂХ¤Х§Х¶ ЦѓХёЦЂХЁ ХЇХЁ Х·ХїХЎЦЃХ§ЦЂ Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ Ц„ХёЦ‚Х¶Х¶ ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎХµ ХЅХЇХЅХ§ЦЂ Х§ЦЂ Х®ХЎХ¶ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬, ХҐЦЂХў Х¬ХЅХҐЦЃ Х©Х§ ХµХёХµХ¶Ц„, ХёЦЂ ХЎХ¶Х·ХёЦ‚Х·Хї ХЎЦЂХЎХўХЎЦЃ ХґХЎХЈХ«Х¬Х¶ХҐЦЂХ§Х¶ ЦѓХЎХ­ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ХЁ Х°Х«Х¶, ХёЦЂ Х¬ХҐХјХ¶ХҐЦЂХЁ ЦѓЦЂХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЈХїХЎХ® Х°Х«ХґХЎ Х¦ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ ХіХЎХґЦѓХЎХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХЇ'ХҐЦЂХ©ХЎХµХ«Х¶ ФїХЎЦЂХ«Х¶, ХҐЦ‚ ХҐХ©Х§ Х¦Х«ЦЂХҐХ¶Ц„ ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Ц‚ ХЈХїХ¶Х§Х«Х¶ ХЎХґХ§Х¶ ХЎХ¶Х¦ХЈХЎХґХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х±ХҐХјХ¶Х°ХЎХЅ Х§Х«Х¶: Ф№ХёЦ‚Х¬ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХ§ХЇХ¤Х« Х©ХёХІХёЦ‚ЦЃ ХҐЦ‚ Х·ХёЦ‚Хї ХґХЁ ХєХЎХјХЎЦ‚Х«Х¶ ХґХ¶ХЎХЅ ХўХЎЦЂХЎЦ„Х¶ ХЁХЅХЎЦ‚, Х°ХҐХ®ХЎЦ‚ Х±Х«Х¶ ХёЦ‚ Фї'ХЎХІХ¦ХёЦ‚ХЎХ¶ Х·ХїХЇХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚ ХЎЦЂХЎХЈХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў: ФіХ«Х·ХҐЦЂХёЦ‚ХЎХ¶ ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ ХЄХЎХґХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХЅХЎЦ‚ ХЎЦ‚ХЎХ¶ХЁ, ХёЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХїХЎХЇХ¶ХёЦ‚ХѕЦЂХЎХµ Х§ЦЂ, ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХёЦ‚ХёХµХ¶ Х¤ХјХЎХ¶ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ Х°ХёХЈХ« ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ХЎХ® ХЇХЁ Х­ХёХЅХ§Х«Х¶ Х©Х§ Х«Х¶Х№ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХЁХ¶ХҐХ¬ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»ХґХЎХ¶ЦЃ Х¤Х§Хґ, ХҐЦЂХў Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХґХёЦ‚Х©ХёЦ‚Х¶ Х±Х«ХёЦ‚Х¶ ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ Ц„ХЎХ·ХҐЦЃ, Х·ХёЦ‚Хї ХґХЁ Х¦Х«Х¶Ц„ ХіХЎХ¶Х№ХҐХ¬ХёХѕ Х«ЦЂХҐХ¶ ХґЦ…ХїХҐЦЃХЎХ¶, ХҐЦ‚ Х¤ХҐХј Х«Х¶Ц„ ХўХҐЦЂХЎХ¶ Х№Х« ХўХЎЦЃХЎХ®` ХЅХЇХЅХЎЦ‚ ХЈХЎХ¶ХЈХїХ«Х¬ ХҐЦ‚ ХѕХ«ХіХЎХЇХЁ ХµХЎХµХїХ¶Х§Х«

– Հարիւր յիսուն, երկու հարիւրի չափ փախստական յոյն զինուորներ աւանը մտան, զօրավար մ՚էլ կար հետերնին. ցրուեցան ամէն տուն. մենք իրենց խեղճութեան ողորմեցանք, անհաւատին դէմ կռուէ կ'ուգան, ըսինք, խաչապաշտ են, ըսինք, պարտք եղած հիւրընկալութիւնն ըրինք, բայց գոհ չի կրցանք ընել, սկսան զգեստ յափշտակել, զէնք պահանջել, գինուոյ կարասներ պարպել եւ կանանց վրայ աչք ձգել… Մեծերնին իջաւ քու տունն, Զաւէն եղբայր, շատ կարելի է որ նա էլ իր աւազակներէն պակաս չի մնայ:

– Քալենք մեզի երթանք, այնաեղ կը տեսնենք եւ կը մտածենք:

ФµЦ‚ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ Х±Х«ХҐХ¶ Х«Х»ХЎХ® ХЎХµХ¤ Х¤ЦЂХЇХ«ЦЃХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ Х°ХҐХї ХґХ«ХЎХїХҐХІ Х·ХїХЇХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚ ХїХёЦ‚Х¶: ФґХҐХј ХїХЎХ¶ Х¤ХјХЎХ¶ХЁ Х№Х« Х°ХЎХЅХЎХ®` ХЇХЁ Х¬ХЅХёЦ‚Х§Х«Х¶ ХµХёЦ‚Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХ¶ХЎХјХЎХЇ ХҐЦЂХЈХҐЦЂ ХёЦ‚ Х±ХЎХµХ¶ХҐЦЂ, ХёЦЂ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХўХЎЦ‚ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЁ Х°ХЎХЅХЇХ¶ХЎЦЂ, ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХҐЦЂХЈХёХІХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХїХёЦ‚ЦЂХ« ХїХЎХЇ ХЁХ¶ХЇХёХІХґХЎХ¶ХҐХЎХ¬ ХµХёХµХ¶ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂХ¶ХҐЦЂ Х§Х«Х¶. ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХЅХёЦЃХЎХµ ХѕЦЂХЎХµ ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ Х¶ХҐЦЂХЅ ХґХїХЎЦ‚: Х†ХЎХ­ Х¦Х«Х¶Ц„ Х¤Х«ХґХЎЦ‚ХёЦЂХёХІХ¶ХҐЦЂХ¶ ХҐХІХЎХ¶ Х«Ц‚ЦЂ ХҐЦЂХҐЦ„ ХёЦЂХ¤Х«Ц„ХЁ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХЎХґХҐХ¶ХҐХ¶ ХґХҐХ®ХЁ Ц„ХЅХЎХ¶Х°Х«Х¶ХЈ ХїХЎХўХёЦ‚ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХґХљХ§ЦЂ ХЇ'ХёЦЂХЎЦ‚Х« ХҐЦ‚ Х®ХЎХ¶ЦЂХЎХЈХ¬ХёЦ‚Х­. ХҐЦ‚ Х°Ц…ЦЂ ХёЦ‚ ХёЦЂХ¤ХёЦ‚ХёХµ ХґХ§Х» ХЎХµХЅ Х­Ц…ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Х¶ ХїХҐХІХ« ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎЦ‚ ХЇХЎХґХЎЦЃ Х±ХЎХµХ¶ХёХѕ.

– Ի՞նչ տեսակ մարդ է, Ներսէս, այս յունաց մեծաւորը:

– Ի՞նչ. գիտնամ, հայր, իբր քառասուն տարու` քաղցրալեզու, քաղաքավար մարդ մը կ'երեւայ. ոչխար մը մորթել տուաւ այն ձեւով, որ իբրեւ թէ փողը պիտի վճարէ, մեծ կը խօսի` ինքզինքը այնպէս կը ցցնէ, իբր թէ կայսեր շատ ծանօթ մէկն է: Հարցուց թէ այս տունն ո՞ւմն է, հարցուց թէ Արփենին ո՞ւմ աղջիկն է, Վարդանաբերդի, Մամիկոնեանց իշխանուհուոյն, Գրիգոր իշխանին վրայ տեղեկութիւնք փնտրեց: Հրամայեց, որ իր զինուորներուն պէտք եղածը արուի, վճարմունքը խոստացաւ կայսերական գանձեն շուտով հասցնել:

– Պրոկոպիո՞ս է այդ մարդուն անունը, – հարցուց դաժանութեամբ Զաւէն:

– Ոչ, հայր, Թումայ է իր անունը:

– Մայրդ, աղջիկները ո՞ւր են:

– Ամէնքը ներսն են, չերեւցան օտարներուն:

– Հիմա քովը ո՞վ կայ:

– Տէրտէրը միայն մնաց, ուրիշ ամէնքը գնացին:

– Մտնենք ներս, բարեկամք, եւ տեսնուինք այս յունական բանակին կոտրտուքներուն հետ, – ըսաւ Զաւէն իր դրացիներուն:




ФіФјХ€Х’ФЅ Фµ


Թումայ ընկողմանեալ էր վառարանին քով, եւ ուշադրութիւն անգամ չըրաւ մտնողաց, որ յարգանօք ողջունեցին. իր երկու զինուորները հոտին կանգնած– էին դռան քով: Կ'աղզուանի աւագերէցը նստած էր վարը փոքրկացած յոյն զօրավարին ներկայութեան: Զաւէն այս վիճակը տեսնելով` քահանան հրաւիրեց վառարանին քով անցնիլ նստիլ. եւ նկատելով նորա դանդաղութիւնը` օգնեց նաեւ թեւէն բռնելով եւ վեր վարելով, եւ նքն անցաւ քովը նստաւ: Բիւզանդացի յոյնը իւր դիրքին մէջ այս ամէն շարժմունք տեսաւ, եւ լաւ իմացաւ թէ իր արհամարհանաց փոխարէն պատասխանող մը անցաւ իւր առաջ, բայց չիմանալեն եկաւ:

Ф»ХЅХЇ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶, ХёЦЂ ХўХЎЦ‚ХЎХЇХЎХ¶ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЂХ§Х¶ ХЇХЁ Х­ХёХЅХ§ЦЂ, ХЅХЇХЅХЎЦ‚ Х°ХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХї ХЇХҐЦЂХєХёХѕ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХҐХЎХ¶ ХЈХЎХ¶ХЈХЎХїХ¶ХҐЦЂХЁ, Х«Ц‚ЦЂ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ§Х¶ ХҐХІХЎХ® ХЎХ¶Х«ЦЂХЎЦ‚ ХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂХЁ ХЎХјХЎХ» Х¤Х¶ХҐХ¬, ХµХёХµХЅ ХµХЎХµХїХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х©Х§ В«Х«ЦЂХҐХ¶ ХєХ§ХЅ ХўХЎЦЂХ±ЦЂ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂ ХґХЁ ХЎХµХ¶ХєХ«ХЅХ« ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХЈХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ Х¶ХҐЦЂХёХІХЎХґХ«Хї Х№Х§ЦЂ ХЇЦЂХ¶ХЎЦЂ Х¬Х«Х¶Х«Х¬В»: Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶Х« ХЎХµХЅ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ Х­Ц…ХЅЦ„ХҐЦЂХЁ, ХёЦ‚ЦЂ ХҐЦЂХЈХ«Х®ХЎХ¶Ц„ХЁ Х·ХЎХї ХЅХёЦ‚ЦЂ ХҐЦ‚ ХЇХ®ХёЦ‚ Х§Х«Х¶, ХµХёХµХ¶Х«Х¶ ХўХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЎХµХ¶ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х« ХЈЦЂХЈХјХҐЦЃХ«Х¶, ХёЦЂ Х·ХЎХЇХёЦ‚ХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦ‚ Х¶ХЅХїХҐХ¬ХёХѕ` ХҐЦ‚ Х­Х«ХЅХї ХЎХЇХ¶ХЎЦЂХЇ Х±ХЈХҐХ¬ХёХѕ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶Х« Х°ХЎЦЂЦЃХёЦ‚ЦЃ.

– Դու որ զինուորի կը նմանիս կերպարանքովդ, ո՞ւմ քով ծառայած ես մինչեւ հիմա:

– Իմ ըսած խօսքերս կ'երեւայ թէ չի կրցայ հասկցնէի ես աղաչանք մը ըրի, որ հրաման ընէք զինուորներուն անիրաւ պահանջներ չընելու. իսկ դուք ինձ կը հարցնէք թէ ո՞ւմ քով զինուորած եմ. այդ հարցմունքը ինձ զարմանք կ'ուտայ, ուստի ես էլ համարձակութիւն կառնում ձեզ հարցնելութէ ի՞նչ կը նշանակէ այդ հարցմունքը:

– Դու հասարակ շինական` կը համարձակիս ինձ` հոռոմ իշխանի հարցմո՞ւնք ընել:

– Ի՞նչ յանցանք կայ այդտեղ, մարդ չգիտցածը միշտ իրաւունք ունի հարցնել: Դուք ինձ կը հարցնէք թէ ո՞ւմ քով ծառայէր եմ, նոյնպէս ես էլ հասարակ շինական համարձակութիւն առի ձեզ հարցնել թէ ի՞նչ մտօք այդ հարցմունքը կ'ընէք. չար միտք եթէ ունենայի կրնայի հարցնել թէ դո՞ւք էիք արաբաց դէմ այդ մեծ յաղթութիւնը կարգադրողը թէ Պրոկոպիոս:

– Դեռ նախատե՞լ զիս կը համարձակիս, անա՛րգ շինական, – ըսաւ Թումայ եւ ելաւ սուրն առնելու:

– Հանդարտ տեղդ նստէ, հոռոմ իշխան, – ըսաւ Զաւէն ծանր եւ արհամարհոտ ձայնով եւ ամենափոքր շարժմունք նաեւ չընելով. – ես երբ հոռոմ իշխան կ'ըսեմ, պէտք է իմանաս թէ իմ մտքիս մէջ այդ քու անարգ շինականներեդ աւելի անարգ բան մը կ'իմանամ, քու այդ սուրեդ վախցող մարդ չի կայ այստեղ, ես գրաւի կ'ուգամ, որ այդ խեղճ սուրը պատեանեն անգամ ելած չէ տարիներէ ի վեր եւ ժանգոտած է: Իսկ եթէ այս խեղճ շինականի սուրը պատ եանեն ելնէ յանկարծ` Լուսաւորի՜չ վկայ, որ առանց քանի մը հոգի հանելու տեղը չի դառնար:

Ф±ХµХ¶ ХЎХ¶Х·ХЎЦЂХЄХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Х¶, ХЎХµХ¶ Х°ХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХї Х±ХЎХµХ¶ХЁ, ХЎХµХ¶ ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°ХёХї ХЇХҐЦЂХєХЁ, ХёЦЂ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶Х« ХѕЦЂХЎХµ Х¶ХЇХЎХїХҐЦЃ ХµХёХµХ¶ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЁ, ХўХЎЦ‚ХЎХЇХЎХ¶ ХҐХІХЎХ¶, ХёЦЂ ХЇХҐЦЂХєХЁ ЦѓХёХ­Х§ ХҐЦ‚ Х«Х¶Ц„Х¦Х«Х¶Ц„ХЁ ХЅХЎХ¶Х±Х§Х« ХёЦ‚ХЅХїХ« ХЇХ«ЦЂЦ„ХЁ Х©ХёХІХёЦ‚ЦЃ ХҐЦ‚ ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°ХЎХ¶ХЎЦЃ Х±ХҐЦ‚ ХґХЁ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х¶ХЅХїХЎЦ‚:

– Հա՛, այդպէս խելօք նստինք եւ մարդու պէս տեսնուինք, դուք մեր հիւրն էք, մեր հայրենական սովորութիւնն է հիւրը պատուել, բայց հիւրը եթէ աւազակութիւն ընէ` դեռ այն ժամանակներում չհասանք բոլորովին, որ անպատիւ թողունք, ուստի հիմա քեզ կ'իմացնեմ բարեկամաբար, որ եթէ այս վայրկենես փոքրիկ բռնութիւն մը լինի աւանիս մէջ, բոլոր յոյները ջարդել կ'ուտամ, եւ որպէսզի մեղք ինձ չի համարուի` ահա քու առջեւդ կը հրամայեմ. – Տէր Հայր, – ըսաւ աւագերէցին, որ իւր քով նստած էր, – գնա շուտով եկեղեցին, ամէն տեղ իմաց տուր, որ զէն բերնին պատրաստ կենան, եւ առաջին անիրաւութեան եկեղեցիներն իմաց տան եւ եկեղեցուոյ մը կոչնակները զարնուած վայրկենեն ամէն ոք իրաւունք ունենա գտած յոյնը սպաննելոս Տէ՛, իմացա՛ր, գնա՛:

Х”ХЎХ°ХЎХ¶ХЎХ¶ Х©ХҐЦ‚ХЎХїХЎЦЂХЎХ® ХёХїЦ„ ХҐХ¬ХЎЦ‚ ХҐЦЂХ©ХЎХ¬ХёЦ‚, ХҐЦЂХў Ф№ХёЦ‚ХґХЎХµ, ХёЦЂ Х¶ХЅХїХҐЦЂ ХґХїХ«ХЇ ХЇ'ХЁХ¶Х§ЦЂ, Х±ХЎХµХ¶ХЁ ХҐЦ‚ ХЇХҐЦЂХєХЁ ЦѓХёХ­ХҐХ¬ХёХѕ ХґХ§ХЇХҐХ¶ Ц„ХЎХІЦЃЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХЁХЅХЎЦ‚ Ц„ХЎХ°ХЎХ¶ХЎХµХ«Х¶.

– Դու, որ Քրիստոսի եւ աւետարանի աշակերտ ես կրնա՞ս այսպիսի անգութ պատուէր մը քարոզել:

– Աւազակներու պաշտպանութիւն ո՞ւր քարոզեց Քրիստոս, հոռոմ իշխան, – պատասխանեց Զաւէն: Ես, թագաւոր եալ քաղաքը` Կարին, Տրապզոն կախաղաններ տեսայ եւ աւազակներ կախուած, ձեր հոռոմի Քրիստոսը աւազակներու ներողութիւն չի քարոզէր եւ մեր հայոց Քրիստոսը կ'ուզէ՞ք որ քարոզէ: Հրաման տուր քու մարդոցդ, որ անիրաւութիւն չընեն, յափշտակութիւն չընեն, կանանց պատուոյն չի դպչին, այդ անառակ երգերը դադրեցնեն. եւ երբ դու հրաման տաս` մէկը չի հնազանդի եւ դու պատմես, այն ժամանակ կ'իմանամ թէ քու մարդիկդ զինուոր են եւ ոչ աւազակ. իսկ եթէ դու լուռ կենաս, գանգատանաց ականջդ խփէս, գողին գողակից կը չինիս եւ ինձ իրաւունք կ'ուտաս, որ քեզ եւ քոյոցդ ինչ չարիք կրնամ հասցնեմ, եւ ինձ սրբազան պարտք կը դառնա անիրաւութիւնը որ քեզմէ սկսաւ` քեզմով վերջացնեմ. բայց դու եթէ գիտնայիր քու գլխուդ հասած վտանգր` ինձ պէտք էր շնորհակալ լինէիր, որ ժամանակին եկայ հասայ. արդէն բոլոր աւանին բնակիչք պատրաստուած էին զձեզ ամէնքդ սուրէ անցնել, եւ կոտորածը հիմա այս վայրկենիս թերեւս սկսած էր, բարեբախտաբար ես եկայ եւ արգիլեցի:

Ф±ХµХЅ ХѕХҐЦЂХ»Х« Х­Ц…ХЅЦ„ХҐЦЂХЁ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕЦѓХ¶ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶ХЎЦѓХёХ­ ХЁЦЂХ«Х¶ ХµХёХµХ¶ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЁ: Х‡ХёЦ‚Хї ХґХ« ХҐХ¬ХЎЦ‚ Х°ЦЂХЎХґХЎХµХҐЦЃ Х«Ц‚ЦЂ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶, ХёЦЂ ХҐЦЂХ©ХЎХ¶ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЎЦ‚ХЎХ¶ХЁ Х«ХґХЎЦЃХ¶ХҐХ¶ Х«Ц‚ЦЂ ХЇХёХІХґХҐХ¶, ХёЦЂ ХЎХґХҐХ¶ХЎЦѓХёЦ„ЦЂ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХЈХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЁХ¶ХёХІХЁ ХЅХёЦ‚ЦЂХ§ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ ХєХ«ХїХ« ХїХЎЦЂ, ХҐЦ‚ Х©Х§ Х©ХёХµХ¬ХїЦ‚ХёЦ‚Х©ХµХёЦ‚Х¶ Х§ЦЂ ХўХ¶ХЎХЇХ№ХЎЦЃ ХўХјХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХўХјХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХѕХЎХ¶ХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х¦ХЈХЎХґХ«Х¶ ХЎХ¶Х¦ХЈХЎХґХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ЦѓХёХ­ХЎЦЂХ«Х¶ХҐХ¬: ФµЦ‚ Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶Х«, ХёЦЂ Х¶ХёЦЂХЎ Х­Ц…ХЅЦ„ХҐЦЂХҐХ¶ ХўХЎХј ХґХЁ, Х·ХЎЦЂХЄХґХёЦ‚Х¶Ц„ ХґХЁ Х№Х« ХЇХёЦЂЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХ¶Х·ХЎЦЂХЄ Х¶ХЅХїХЎХ® Х§ЦЂ:

– Իրօք շատ շնորհակալ եմ, – ըսաւ, – որ դու խոհեմութեամբ վարուեցար այս նիւթիս մէջ եւ արիւնահեղութեանց պատճառն արգիլեցիր. ես չէի կրնար հաւատալ թէ մեր զինուորները այն աստիճանի անիրաւութիւն ընեն, որ բնակչաց այսչափ զայրոյթ պատճառեն. եւ շիտակն ըսելով ձեզմէ առաջ ոչ ոք գանգատ մը չէր ըրած: Ուստի շատ գոհ եմ ձեզմէ: – Այո խօսքերը` բիւզանդական կերպարանքին վրայ դիմակ ծածկելով ըսելէ վերջ` ձեռքը Զաւէնի երկնցուց, որ այս շարժմունքը գուշակելով` իբր թէ այդ վատ ձեռքը չտեսնելով` դարձաւ իր դրացեաց եւ ըսաւ.

– Գնացէք դուք էլ, եղբարք, հան դարտեցուցէք երիտասարդները, որ չելլեն տարիքի կրակով բան մը հանեն. լսեցիք ահա իշխանին խօսքերը եւ պատուերները, դուք էլ ամէն փողոցի զլուխ զինեալ պահապաններ դրէք, որ արգիլեն անկարգութիւն` ուսկից որ գայ. երթա՛ք բարով:

Х„ХЎЦЂХ¤Х«ХЇХЁ ХЈХёХ° ХЅЦЂХїХёХѕ ХёХІХ»ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХ«Х¶ ХҐЦ‚ ХҐХ¬ХЎХ¶ ХЈХ¶ХЎЦЃХ«Х¶: Х†ХёХµХ¶ХєХ§ХЅ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХЎХ№Х¶ ХЎХїХҐХ¶ ХҐХ¬ХЎЦ‚ ХҐЦ‚ Х±ХҐХјЦ„ХЁ ХЇХёЦ‚ЦЂХ®Ц„Х«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ ХЈХ¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёХІХ»ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃ ХµХёХµХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ Ц„ХЎХ·ХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚ Х«Ц‚ЦЂ Х¶ХҐЦЂЦ„Х«Х¶ ХЅХҐХ¶ХҐХЎХЇХЁ` ХёЦ‚ЦЂ ХЁХ¶ХїХЎХ¶Х«Ц„ХЁ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ХЎХ® ХЇХЁ Х¶ХЅХїХ§Х«Х¶. ХҐЦЂХЎХ­ХЎХµЦ„ ХЎЦЂХ¤Х§Х¶ Ц„Х¶ХЎЦЃХЎХ® Х§Х«Х¶: ХЂХёХ¶ Х«ЦЂ ХҐЦЂХҐЦ„ ХїХІХёЦЃ ХЎХєХЅХєЦЂХҐЦЃ, ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХЈХЎЦ‚ ХЈХ«Х·ХҐЦЂХЁ ХєХЎХ°ХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЁХ¶ХҐХ¶ ХҐЦ‚ Х¤Х«ХїХҐХ¶ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХЎХґХ§Х¶ Х·ХЎЦЂХЄХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ. Х«Х¶Ц„ Х°ХҐХ®ХЎЦ‚ Х«Ц‚ЦЂ Х±Х«Х¶ ХЎЦ‚ХЎХ¶Х«Х¶ ХЎХґХ§Х¶ ХЇХёХІХґХЁ ХєХїХёХµХї ХґХљХЁХ¶ХҐХ¬ХҐХ¶` Х©ХЎХІХЎХєХҐХїХ¶ХҐЦЂХЁ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХҐХ¶ ХҐЦ‚ Х¦ХЈХёХµХ· ХЇХҐХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤ ХїХЎХ¬Х§ ХѕХҐЦЂХ»` Х¤ХЎЦЂХ±ХЎЦ‚ ХїХёЦ‚Х¶ Х°ХЎХ¶ХЈХ№ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЎХµХ¶ ХҐЦЂХЇХЎЦЂ ХЎЦ‚ХёЦ‚ЦЂ Ц„ХЎХ·ХЎХ® ХґХїХЎЦ‚ХёЦЂ ХёЦ‚ ХґХЎЦЂХґХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂ ХЎХ·Х­ХЎХїХЎХ¶Ц„ХҐХ¶:

Ф±ХјХЎЦ‚Ц…ХїХҐХЎХ¶ ХЇХёХ№Х¶ХЎХЇХ«Х¶ Х±ХЎХµХ¶Х«Х¶ ХҐХ¬ХЎЦ‚ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ХҐЦЂХ©ХЎХ¬ХёЦ‚ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«: Х…ХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ Х°ХЎХґХЎЦЂ` ХёЦЂ ХЎЦ‚ХЎХ¦ХЎХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х©ХёХІХЎХ® Х°Х«Ц‚ЦЂ Х§Х«Х¶ Х°Х«ХґХЎ` Х¶ХЎХ­ХЎХіХЎХ· ХєХЎХїЦЂХЎХЅХїХҐЦЃХ«Х¶ ХЇХЎХ¶ХЎХµЦ„: Х„ХЎХїХІХЎХ· ХїХІХЎХµЦ„ ХЎХ¶ХЇХЎХЅХЇХЎХ® Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Х­ХЎХІХЎХ¬ХёЦ‚Х¶ Х¦ХўХЎХІХЎХ® Х§Х«Х¶: Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«, ХёЦЂ Ц„ХЅХЎХ¶Х№ХёЦЂХЅ ХЄХЎХґХёЦ‚ХЎХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ ХґХ§Х» ХЎХґХ§Х¶ХёЦ‚Х¶ Х°ХҐХї ХўХЎЦЂХҐХЇХЎХґ ХҐХІХЎХ®` Х§ЦЂ, ХҐЦЂХў Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶Х¶ ХїХҐХЅХЎЦ‚ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХ«Х§ Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ®, Х¤Х«ХґХҐЦЃ Х«ЦЂХҐХ¶ Х°ХЎЦЂЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х©Х§` В«Х„ХЎХµЦЂХ«ХЇХЁ ХўХҐЦЂХ«ХћЦЂВ», Х«ХЅХЇ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶, ХёЦЂ ХёЦЂХёХ·ХЎХ® Х§ЦЂ ХЅХ«ЦЂХЎХЇХЎХµХЅХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ХїХІХЎХµХ¶ ФїХЎХґХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЎЦЃ ХЎХґЦЂХёЦЃХЁ, В«ФµХЅ Ц„ХҐХ¦ ХґХЎХµЦЂХ«ХЇХ«Х¶ ХєХ«ХїХ« ХїХЎХ¶Х«Хґ, ХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х¶ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«ХЅВ» ХЁХЅХЎЦ‚, ХҐЦ‚ Х¶ХЎ ХЎХµХ¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХёХѕ ХґХ­Х«Х©ХЎЦЂХёЦ‚ХЎХ®` Х¶ХҐЦЂХЅ, Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ, ХєХЎЦЂХїХ§Х¦ХЁ, ЦѓХёХІХёЦЃХЁ ХЇХЁ Х·ЦЂХ»ХЎХЈХЎХµХ§ЦЂ. ХҐЦЂХўХҐХґХ¶ ХґХїХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЅХҐХ¶ХҐХЎХЇХЁ, ХёЦ‚ЦЂ ХµХёХµХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЁ ХҐЦ‚ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ Х¶ХЅХїХЎХ® Х§Х«Х¶: Ф±ХґХ§Х¶ ХўХЎХ¶ ХµХЎХµХїХ¶Х« ХЇ'ХЁХ¶Х§ЦЂ Х°ХёХјХёХґХ«Х¶, ХёЦЂ ХЎХµХ¤ ХїХІХЎХµХ¶ ХўХЎЦЃХ« Х¤Х«ХґХЎЦЃ ХЈХҐХІХҐЦЃХЇХёЦ‚Х©ХҐХ¶ХҐХ¶` Х©Х§ Х«ЦЂ Х¦ХЎЦЂХ¤ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХўХҐХ°ХҐХ¦ХҐХЎХµ Х¦ХЈХҐХЅХїХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶, Х©Х§ Х«ЦЂ ХґХёЦЂХ©Х« ХіХҐЦЂХґХЇХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶, Х©Х§ ХёХїЦ„ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х±ХҐХјЦ„ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХЎХ¶ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶, Х©Х§ Х«ЦЂ Х°ХЎХґХЎЦЂХ±ХЎХЇХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХЁ ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХїХҐХЅХЎХ® ХїХІХёЦЃХґХҐХ¶: Ф±Х¦Х¶ХёЦ‚ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЇХ¶Х«Ц„ХЁ ХіХЎХЇХїХ«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ Х¤ЦЂХёХ·ХґХёЦ‚ХЎХ® Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ ХёЦЂ Х«ЦЂХҐХ¶ ХЎЦ‚ХҐХ¬Х« Х°ХЎХіХҐХ¬Х« Х§ЦЂ, ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЂХ§Х¶ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХҐЦ‚ ХЇХЁ Х­ХёХЅХ§ЦЂ, ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХїХёЦ‚Х¶ХҐЦЂ Х«Х¶Х№ХєХ§ХЅ ХҐЦЂХўХҐХґХ¶ ХєХЎЦЂХЅХЇХҐЦЂХ§Х¶` Х¶ХёХµХ¶ХєХ§ХЅ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЂХ§Х¶ Х­Ц…ХЅХҐХ¬ХёЦ‚ ХЅХёХѕХёЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХїХЎХ® Х§ЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ§ Х« ХѕХҐЦЂ ХҐЦ‚ Х·ХЎХї ХєХЎХ¬ХЎХїХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХґХ§Х» ХµХёХµХ¶ ХёЦ‚ХЅХёЦ‚ЦЃХ«Х№Х¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ Х¤ХЎХµХЎХЇХ¶ХҐЦЂ ХЇХЁ ХЈХїХ¶ХёЦ‚Х§Х«Х¶: Ф¶ХЎХ¶ХЎХ¦ХЎХ¶ Х­Ц…ХЅХЎХЇЦЃХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Х¶ХҐЦЂХ§ Х«ХґХЎЦЃХЎЦ‚ Х¶ХЎХҐЦ‚ Х©Х§ ХёЦЂХў ХЎХІХ»Х«ХЇ ХґХљХ§, ХёЦ‚ХЅХїХ« ХЎХ¶Х¦ХЈХЎХґ Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤ ХґХЁ ХµХІХЎЦЃХЎЦ‚ ХґХїЦ„Х«Х¶ ХґХ§Х», ХҐЦ‚ ХҐЦЂХў ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЎЦ‚ХЎХ¶ХЁ Х¦ХўХЎХІХЎХ®` ХЎХґХ§Х¶ ХёЦ„ ХЇХ§ХЅ ХЎЦ‚ХЎХ¦ХЎХЇ, ХЇХ§ХЅ Х¦Х«Х¶ХёЦ‚ХёЦЂ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХѕЦЂХЎХµ ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЇХЁ Х¤ХЎЦЂХ±Х¶Х§ЦЂ, ХµХёХµХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЁ Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«Х« Х°ХҐХї ХЇХ¦ХўЦ…ХЅХ¶ХёЦ‚ЦЂ, ХЇХЁ Х­ХёХЅХ§ЦЂ, ХЇХЎХїХЎХЇХ¶ХҐЦЂ ХЇ'ХЁХ¶Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХµХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ® ХҐЦЂХў ХґХ§ХЇ ХґХ«Х»ХёЦЃ ХґХЁ ХґХҐХ¶ХЎХЇ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХЅХєХЎХЅХЎЦ‚ХёЦЂХЎЦЃ Х°ХҐХї, ХїХІХЎХ¶ ХєХЎХјХЇХҐЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х¶. ХўХҐЦЂХЎХ¶ХЁ Х©ХЎХ·ХЇХ«Х¶ХЎХЇ ХґХЁ Х­ЦЃХЇХҐЦЃ` Х¬ХЎЦ‚ ХґХ« ЦѓХЎХ©ХЎХ©ХҐЦЃ, ХёЦЂ Х№Х« ХЇХЎЦЂХ§Х¶ХЎХµ Х·ХЎЦЂХЄХ«Х¬ ХҐЦ‚ ХєХЎЦЂХЇХ« ХґХЁ ХґХ§Х» Х¤Х¶ХҐХ¬ХёХѕ` Х«ЦЂХҐХ¶ ХёЦ‚ЦЂХ«Х· ХЇХЎЦЂХЎХЅХҐХЎЦЃ ХєХ§ХЅ Х«Ц‚ЦЂ Х®ХЎХјХЎХµХ«ЦЃ ХґХ§ХЇХёЦ‚Х¶ Х·ХЎХ¬ХЎХЇХЁ ХїХёЦ‚ХЎЦ‚ ХҐЦ‚ Х«Х¶Ц„ Х±Х« Х°ХҐХ®Х¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎЦЂХїХёЦЂХ¶Ц…Ц„, ХўХ«Ц‚Х¦ХЎХ¶Х¤ХЎХЇХЎХ¶ Х®Х«Х®ХЎХІХёХѕ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶Х¶ ХёЦ‚ ХЇХЎХІХ¦ХёЦ‚ХЎХ¶ЦЃХ«Ц„ ХёХІХ»ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃ ХҐЦ‚ ФІХЎХЅХҐХЎХ¶ ХЈХЎЦ‚ХЎХјХ« ХіХЎХґЦѓХЎХ¶ Х«Х¶ХЇХЎЦ‚: ФµЦЂХў ХЎЦ‚ХЎХ¶ХҐХ¶ Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ ХҐХ¬ХЎЦ‚, Х°Х«Х¶ХЈ-ХѕХҐЦЃ Х±Х«ХЎЦ‚ХёЦЂ Х«Ц‚ЦЂ ХЅХєХЎХЅХЎЦ‚ХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ§Х¶ Х°ХҐХїХЁ, Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХѕХЎХµЦЂХЇХҐХЎХ¶ ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ ХЎЦЂХ·ХЎЦ‚ХЎХ¶Ц„ХёХѕ Х°ХҐХјХЎЦЃХЎЦ‚ Х«Ц‚ЦЂ ЦѓХЎХ­ХЅХїХЎХЇХЎХ¶ ХЈХёЦ‚Х¶Х¤ХҐХ¶. ХЎХ¶ ХЎХїХҐХ¶ Х°ХЎХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ Х­ХҐХІХі ХїХІХҐХЇХЁ Х«Ц‚ЦЂ ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х« ХєХЎЦЂХЇХҐХ¶, ХїХҐХЅХЎХ¶, ХёЦЂ ХґЦ…Хї Х§ЦЂ Х­ХҐХІХ¤ХёЦ‚ХҐХ¬ХёЦ‚, Х°ХЎХ¶ХҐЦЃХ«Х¶ ХўХҐЦЂХ¶Х« Х­ЦЃХ«ХЇХЁ, ХҐЦ‚ Х©Х§ХєХ§Хї ХґХЎЦЂХЎХ® ХҐЦ‚ Х«Х¶Ц„Х¦Х«Х¶Ц„ХҐХ¶ ХҐХ¬ХЎХ®` ХўХЎХµЦЃ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЁ ХЎХјХЎЦ‚ Х¶ХЄХёХµХЈХ«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ, ХЇХЁ Ц„Х·Х§ЦЂ ХЇХЎХїХЎХІХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў, ХҐЦЂХў ХЈХ«Ц‚ХІ ХЇХЁ Х°ХЎХЅХ¶Х§ЦЂ` Х«Ц‚ЦЂ Х¬ХЎХµХ¶ ХѕХҐЦЂХЎЦЂХЇХёЦ‚Х«Х¶ ХїХЎХЇ Х®ХЎХ®ХЇХЎХ® Х­ХҐХІХі ХёЦЂХўХЁ ХЇ'ХЎХ¶ЦЃХ¶Х§ЦЂ ХЎЦЂХЎХЈХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў, ХёЦЂХєХ§ХЅХ¦Х« ХЎХµХЅ ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х« ХЈХёХІХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х°ХҐХїЦ„ ХґХЁ Х№Х« Х±ХЈХ§: ХЋХҐЦЂХ»ХЎХєХ§ХЅ ХЎХґХЎХµХ« ХїХҐХІ ХґХЁ Х»ХёЦ‚ЦЂХ« ХґХЁ Ц„ХёХѕ Х«Х»ХЎЦ‚ Х±Х«ХҐХ¶, ХїХІХёЦ‚Х¶ Ц„Х«Х№ ХґХЁ Х»ХёЦ‚ЦЂ ХїХёЦ‚ХЎЦ‚ Х­ХґХҐХ¬ХёЦ‚, ХЎЦЂХ«Ц‚Х¶ХёХї ХўХҐЦЂХЎХ¶ХЁ Х¬ХёЦ‚ХЎЦЃ. ХЈХёХµХ¶ Х№Х§ЦЂ ХґХ¶ХЎЦЃХҐХ¬ ХЅХ«ЦЂХёЦ‚Х¶ ХїХІХҐХЇХ«Х¶ ХҐЦЂХҐХЅХЁ, ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ ХґХЎЦЂХЎХ® Х§Х«Х¶ ХўХёХ¬ХёЦЂХёХѕХ«Х¶, ХЈХ¬ХёЦ‚Х­ХЁ Х№Х§ЦЂ ХЇЦЂХ¶ХЎЦЂ ХўХјХ¶ХҐХ¬. Х°ХЎЦЂЦЃХёЦ‚ЦЃ Х©Х§ ХўХЎХ¶ ХёЦ‚ХїХҐХ¬ ХЇХёЦ‚Х¦ХҐХћЦЂ. ХҐЦЂХў ХєХЎХїХЎХЅХ­ХЎХ¶ Х№ХЎХјХЎЦ‚, Х°ХҐХ®ХЎЦ‚ Х±Х«ХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎХµ, ХЎЦ‚ХЎЦ‚ ХїХІХҐХЇХЁ Х©Х«ХЇХ¶ХЎХєХЎХ°ХЎЦЃ ХґХ§ХЇХёЦ‚Х¶, ХёЦЂ ХўХЎЦЂХҐХўХЎХ­ХїХЎХўХЎЦЂ ХЎЦ‚ХҐХ¬Х« ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЈХ©ХЎХ® ХЅХ«ЦЂХї ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х«Х¶Х№Х№ХЎЦѓ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ Х»ХЎХ¶ХЎЦЃ Ц„Х«Х№ Х№ХЎЦЂХ№ЦЂХЇХҐХ¬, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Х°ХЎХЅХЎХ¶ ФїХЎЦЂХ«Х¶. Х°ХёХ¶ ХЎХґХ«ХЅ ХґХЁ Х°Х«Ц‚ХЎХ¶Х¤ ХєХЎХјХЇХҐХ¬Х§ ХѕХҐЦЂХ», Х°ХЎХ¦Х«Ц‚ Х©Х§ ХЎХјХёХІХ»ХЎЦЃХЎЦ‚, ХҐЦ‚ ХЈХЎЦЂХ¶ХЎХ¶ ХЎЦЂХҐЦ‚Х¶ Х«ЦЂ ХЎХ№ХЎЦЃ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХўХҐЦЂХЎЦ‚:

Բայց այս միջոցիս ի՞նչ ըրաւ Զաւէն. երբ տեսաւ թէ Արփենին չի կայ. բոլոր Կ'աղզուան վեր-վար ըրաւ, ամէն ծակ, ամէն խոռոչ խոյզ եւ խնդիր եղաւ եւ երբ ամէն յոյս կտրուեցաւ` խեղճ զինուորը ձեռքը ծնօտին դրած յուսահատութեան արցունք կը թափէր, կը հարցնէր Երասխայ ալիքներուն, կը հարցնէր երկնքի թռչուններուն, ամէնքն անտարբեր` պատասխան չէին տար: Վերջապէս յուսահատ կ'երթար եկեղեցի ժամերով կ'աղօթէր եւ տխուր տուն կը դառնար: Շաբաթն անգամ մը, կը հեծնէր ձին, կ'երթար լճին քով կը նստեր` անթարթափ կը նայէր կղզին եւ կը դառնար, իսկ երբ լիճը կատարեալ սառեցաւ` իւր Տիկնոջ գերեզմանին վրայ արտասուք կը թափէր եւ կը դառնար: Օր մը, որ մեծ պահոց երկրորդ կիրակին էր, ելաւ դուրս, մտածութիւն մը զինք բոլորովին գրաւէր էր. հազիւ ճաշն ըրաւ` ձին ուզեց եւ գնաց այն ճգնաւորաց մենարանը, որոց դիմէր էր իւր վիրաւորը դարմանելու եւ մեռելները թաղելու համար: Առաւ նոցայ վանահայրը, հեծուց իւր ձիուն վրայ եւ իջեցուց լճին քով. սառած ջուրին վրայեն քայլելով բերաւ Բիւրեղի գերեզմանին վրայ, հանգստեան կարգ մը կատարել տալեն վերջ` խնդրեց, որ Աւետարանը գերեզմանին սառած հողին վրայ դնէ եւ բանայ, Վանահայրը միամտաբար բացաւ, Զաւէն մատը դրաւ` «Կարդա՛յ, Հայր Սուրբ, սա խօսքը», – զրուցեց. «Խնդրեսջիք եւ տացի ձեզ, հայցեցէք եւ գաջիք, բախեցէք եւ բացցի ձեզ. զի ամենայն որ խնդրէ` առնու եւ որ հայցէ` գտանէ եւ որ բախէ` բացցի նմա: (Ղուկաս գլ. ժայ. 9)», – կարդաց քահանան: Զաւէն ձեռքերը երկինք տարածեց` «Փա՜ռք քեզ, աւստուած իմ», – աղաղակեց: Այն րոպէին կարծես ծերը երիտասարղացաւ, իր աչաց կորովն եկաւ, եւ երբ տուն դարձաւ, ամէնքը փոփոխութիւնը տեսան եւ զարմացան. առջի մարդն էր իւր կնոջ համար, առջի հայրիկն էր իւր զաւկներուն, առջի Զաւէն եղբայրն էր իւր դրկիցներուն եւ բարեկամաց համար: Զատիկը կատարեց ուրախ, զուարթ իւր ընտանեաց եւ ազդականաց հետ, եւ չորեքշաբթի առաւօտուն հասարակ մշակի զգեստներ հագած, մախաղ մը, վերարկու մը, երկսայրի կարճ սուր մը գօտիին մէջ ծածկած, տրեխներ ոտքը եւ գաւազան ի ձեռին, ժողովեց կինը եւ զաւկները, խրատեց զամենքը, ապսպրեց մորերնուն միշտ հնազանդ լինիլ, րենց մեծ եղբայրը յարգել եւ մեծարել, զնայ էլ յորդորեց ամէնուն հետ քաղցրութեամբ եւ սիրով վարուիլ, օրհնեց զամենքը, համբուրեց մէկիկեւմէկիկ եւ ելաւ երթալ իւր կորուստը փնտրելու:

Х„ХҐХ¶Ц„ Х©ХёХІХёЦ‚Х¶Ц„ Ф¶ХЎЦ‚Х§Х¶ ФїХЎЦЂХ¶ХёХµ ХіХЎХґЦѓХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎХµ, ХҐЦ‚ ХҐЦЂХ©ХЎХ¶Ц„ ЦѓХ¶ХїЦЂХҐХ¬ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂ ХёЦ‚ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶, ХёЦЂХёЦЃ Х¤Х«ХЎХЇХёЦ‚Х¶Ц„ Х№Х« ХЈХїХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х¶ХЎ` ХµХёХµХЅ ХЁЦЂХЎХ® Х§ЦЂ Х©Х§ Ц…ЦЂ ХґХЁ ХҐЦЂХў Х«Х·Х­ХЎХ¶Х«ХЇХЁ Х¤ХЎХјХ¶ХЎЦЂ, Ф±ЦЂЦѓХҐХ¶Х«Х¶ ХЈХёХ¶Х§ Х«ЦЂХҐХ¶ ХєХ«ХїХ« Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХ¶Х§ЦЂ, ХґХ«ХЎХµХ¶ХЎХЇ ХҐЦ‚ ХЅХ«ЦЂХЎХЅХёЦ‚Х¶ Х¶Х·Х­ХЎЦЂ Х„ХЎХґХ«ХЇХёХ¶ХҐХЎХ¶ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х« ХіХёХ­ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х°ЦЂХҐХ·ХїХЎХЇХЎХ¶ХґХЎХ¶ ХґЦ…ЦЂ ХҐЦ‚ Ц„ЦЂХёХ»:

ХЋХ«ЦЂХЎЦ‚ХёЦЂХЁ ХґХҐХ¦ ХєХЎХїХґХҐЦЃ Х©Х§ Х«Х¶Х№ХєХ§ХћХЅ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶Х« ХҐЦ‚ ФіЦЂХ«ХЈХёЦЂХ« Х±Х«ХЎЦ‚ХёЦЂ Х­ХёЦ‚ХґХўХЁ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤Х« Х°ЦЂХ¤ХҐХ°ХЁ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х¤Х«ХґХ§ЦЂ Х§Х«Х¶ Х°ХёХ¶ Х¶ХЎХ°ХЎХ¶Х»Х« ХіХЎХ¶ХЎХєХЎЦЂХ° ХґХ«Х·Хї Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ ХµХёЦ‚ХЅХЎХ¬ХёХѕ, ХҐЦ‚ Х©Х§ Х«Х¶Х№ХєХ§ХЅ Х©Х·Х¶ХЎХґХёЦ‚ХёХµХ¶ ХўХЎХ¦ХґХЎХ©Х«Ц‚ Х°ХҐХ®ХҐХ¬ХёЦЃ Х­ХёЦ‚ХґХўЦЂ ХѕЦЂХЎХµ Х°ХЎХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ` Х·ЦЂХ»ХЎХєХЎХїХҐХЎХ¬ ХµХЎХґХҐХ¶ХёЦ‚ХЅХї ХЅХЇХЅХЎХ® Х§Х«Х¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ«Х¤ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶ Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ Х°ХёХІХ« ХЇ'ХёЦЂХЅХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ» Х«ЦЂ Х­ХёЦ‚ХґХўХҐХ¶` ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХ¶Х­ХёЦ‚ХЅХЎЦѓХҐХ¬Х« ХѕХїХЎХ¶ХЈХЁ ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ ХўХ¬ХёЦ‚ЦЂХ« ХґХЁ ХѕЦЂХЎХµ Ц„ХЎХ·ХёЦ‚ХҐЦЃХЎЦ‚ Х«ЦЂХҐХ¶Х¶ХҐЦЂХёХѕ, ХЎХµХ¤ ХўХ¬ХёЦ‚ЦЂХЁ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤Х« ХЈХҐЦЂХҐХ¦ХґХЎХ¶ХЎХїХёЦ‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ, Ц„Х«Х№ Х°ХҐХјХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў:

Այդ զերեզմանոցին մէջ` մահարձանները պատնէշ առած` յուսահատ կռուով իրենց կեանքը թանկ ծա խել որոշեցին հայ փոքրիկ խումբը. Սուրէնի հզօր ձայնը` «Տղա՛ք, մեռնի՜նք, բայց մեռցնենք եւ այնպէս մեռէինք քաջութեամբ», կ'որոտար ամէնուն ականջին. այդ քառասուն-յիսուն հոգին շրջապատ եալ հազարներէ, այնպիսի դիմադրութիւն ըրին եւ այնպիսի կատաղութեամբ կռուեցտն երկու ժամ, իրենց աղեղներէն ելած նետերը, իրենց պարսատիկներէն ելած քարերը այնպէս կը հարուածէին հեռուեն, եւ յարձակումներու դէմ իրենց վաղակաւորներն ու մուրճերը այնպիսի հարուածներ տուին թշնամուոյն մօտեն, որ Շէյխ Ալի այդ քաջութեան վրայ հիացած ղադրեցուց յարձակմունքը եւ պատգամաւոր մը յուղարկեց յայտնելով թէ` «Ինք պատրաստ էր իրենց կեանքը շնորհել եթէ անձնատուր լինին»: Եւ կէս ժամ միջոց կ'ուտար մտածելու: Սուրէն դաշնադրութեան մտնելու յանձնառու եղաւ. բայց արաբը պայման մը միայն ունէր. «կեանք միայն շնորհել». երբ Սուրէն զիջանիլ յանձն առաւ, իրեն դէմ անկարծելի դժուարութիւն մը ելաւ: Գրիգոր որ առիւծի պէս եւ իւր հասակեն վեր պատերազմէր էր, «մեռնի՜նք» բառեն զատ բերնեն ուրիշ խօսք չէր հանէր, այդ հայրենի պալատան բոցն ու ծուխը զինք համոզած էին թէ իր մայրը եւ քոյրերը մեռած էին, ուստի «մեռնի՛նք, մեռնի՛նք» կը կրկներ: Սուրէնի բոլոր ազդեցութիւնը անօգուտ պիտի լինէր` եթէ ամէն պատերազմողք վերջապէս յանձն չառնուեն գերութիւնը կենաց հետ փոխանակել: Ուստի պատանին երբ մինակ մնաց եւ ամէնքը զէնքերը թողին, ինք այն րոպէին ինկաւ գերեզմանի մը վրայ, եւ արտասուաց հեղեղ մը սկսաւ իջեցնել. բոլոր Սուրէնի յորդորներուն եւ ապագային համար տուած յոյսերուն պատասխան անգամ չի տուաւ: Մամիկոնեանց սերունդը է՛լ անզգայ եղաւ շղթայներու, ինչպէս անզգայ էր իւր քեռուոյն ձայնին, որ քաղցրութեամբ «Որդեակ Գրիգոր, այս օրերս էլ կանցնին, դժբախտութիւնը ինչչափ որ սոսկալի լինի մշտնջենաւոր չի կրնար լինիլ», – կ'ըսէր:

ФІХЎХµЦЃ ХєХ§ХїЦ„ Х§ЦЂ ХЇ'ХЎХґХЎ-ХЎХЇХЎХґХЎХµ ХЎХ¶ХёХІХёЦ„ ХўХЎХ­ХїХ«Х¶ Х°Х¶ХЎХ¦ХЎХ¶Х¤Х«Х¬, ХґХЎХ¶ХЎЦ‚ХЎХ¶Х¤ ХёЦЂ ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§ЦЂ ХЌХёЦ‚ЦЂХ§Х¶, ХЎХµХ¤ ХґХЎЦЂХ¤ХЁ, ХёЦЂХёЦ‚Х¶ ХѕЦЂХЎХµ ХҐЦЂХўХҐЦ„ ХЇХҐХЎХ¶Ц„Х«Х¶ ХґХ§Х» Х·ХёХІХёЦ„ХёЦЂХ©ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ЦѓХёЦ„ЦЂХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ХѕХЎХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х№Х§ЦЂ Х¶Х·ХґХЎЦЂХЎХ®, Х¬ХјХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХґХјХёЦ‚Х¶Х№ ХЇХЁ ХїХЎХ¶Х§ЦЂ Х¶ХЎХ­ХЎХїХЎХ¶ХЎЦЃ, Х°ХЎХµХ°ХёХµХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХҐЦ‚ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЎХ®ХёЦЃ: Ф±ХµХ¤ ХЎХ¶Х¶ХЇХёЦ‚Х¶ ФїХЎХґХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ХЁ, ХёЦЂ ХЎХ¶ХїХЎЦЂХўХҐЦЂ Х§ЦЂ Х«ЦЂ ХЎХ¶Х±Х«Х¶ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХµХЎХґХҐХ¶ХЎХµХ¶Х«, ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¶ Х­Х¶Х¤ЦЂХ§ЦЂ Х§ЦЂ Х‡Х§ХµХ­ХҐХ¶, ХёЦЂ Х¦Х«Х¶Ц„ ХЎХµХ¤ ХєХЎХїХЎХ¶ХёЦ‚ХёХµХ¶ Х№Х« ХўХЎХЄХ¶Х§, ХҐЦ‚ ХЎЦЂХЎХўХЁ Х­ХёХЅХїХЎЦЃХЎЦ‚ ХҐЦ‚ Х­ХёХЅХїХґХёЦ‚Х¶Ц„Х«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ ХЇХҐЦЃХЎЦ‚: ФІХёХ¬ХёЦЂ ХЎХµХ¤ Х¤ХЎХЄХЎХ¶ХҐХ¬Х« ХёЦ‚ХІХҐЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х», Х®ХЎХ¶ЦЂХЎХўХҐХјХ¶ ХҐХЎХ¬ Х·ХІХ©ХЎХµХёЦ‚Ц„, Х·ХЎХї ХЎХ¶ХЈХЎХґ Х°ХҐХїХ«, Х¤ХЎХїХЎХєХЎЦЂХїХҐХЎХ¬ ХҐХІХЎХ¶ХЎХЇХЎЦЃ Х­ХЅХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶, ХЎХ¶Ц…Х©ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х®ХЎЦЂХЎЦ‚Х«, Х«Х¶Ц„Х¦Х«Х¶Ц„ Х¦ЦЂХЇХҐХ¬ХёХѕ Х°ХЎЦЃХ«Х¶ ХєХЎХїХЎХјХҐХ¶, Х»ХёЦ‚ЦЂХ«Х¶ ХЇХЎХ©Х«Х¬ХҐХ¶, Х®Х¶ХёХІХЎХЇХЎХ¶ Х­Х¶ХЎХґЦ„ХёХѕ Х°ХЎХ¦Х«Ц‚ ХЇЦЂЦЃХЎЦ‚ ХёХІХ» Х°ХЎХЅЦЃХ¶ХҐХ¬ Х¦ХЈЦЂХ«Х¦Ц…ЦЂ Фї'ХёХЈХёХѕХїХ« ХЈХЎЦ‚ХЎХјХ¶ХҐЦЂХ§Х¶ ФґХЎХґХЎХЅХЇХёХЅХ« Х·ЦЂХ»ХЎХЇХЎХµЦ„ХЁ, ХёЦ‚ЦЂ Х§ЦЂ Х‡Х§ХµХ­ Ф±Х¬Х«Х« ХўХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХѕХЎХµЦЂХЁ:

Հոն` այդ գերութեան շղթայներուն մէջ թողլով այս մեր երկու նախարարազունքը, դառնանք Հայաստան, որուն մասամբ ոտնակոխ եւ եղերական վիճակը յայտնի եղաւ բաւական մեր մինչեւ հիմա տուած նկարագրեն: Տեսանք թէ ինչպէս երջանիկ տուներ բարձր եւ խոնարհ, ինկան` կ'ործանեցան եւ հիմնահատակ եղան դժոխային արշաւանքի մը սաստկութեան առաջ: Տեսանք նաեւ թէ այն Յունական կայսրութիւնը, որ երկրին տէր ինքզինք կը համարէր` ինչպէս պաշտպանեց երկիրը, – տեսնենք հիմա թէ նոքա, որոնց պարտքն էր իրենց անձանց եւ ազդին վրայ հսկել, ինչպէ՛ս իրենց պարտաւորութիւնը կատարեցին:




ФіФјХ€Х’ФЅ Ф¶


ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ ХўХЎХЄХ¶ХёЦ‚ХЎХ® ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХґХҐХ® Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ` ФІХ«Ц‚Х¦ХЎХ¶Х¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХєХЎЦЂХЅХ«ЦЃ ХЌХЎХЅХЎХ¶ХҐХЎХ¶ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х», Х°ХЎЦЂХЇХЎХїХёЦ‚ ХҐЦЂХЇХёЦ‚Ц„Х«Х¶, ХёХїХ¶ХЎХЇХёХ­ ХҐЦЂХЇХёЦ‚Ц„ХҐХ¶` ХЎХ¶Х¶ХЇХЎЦЂХЎХЈЦЂХҐХ¬Х« ХЎХ¬ХҐХЇХёХ®ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х» ХЇХЁ Х®ЦѓХЎЦЂ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ: Ф±ХµХЅ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХґХҐХ® ХїХ§ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Ц„ ХґХ«ХҐЦ‚Х¶ХёХµХ¶ Х°Х«Ц‚ХЎХ¶Х¤ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХѕХЎЦЂХЎХЇХҐХЎХ¬` ХЎЦЂХїХЎЦ„ХёЦ‚ХЅХї Х¦Ц…ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ЦѓХЎХµХ¬ ХґХЁ ХёЦ‚Х¶Х§Х«Х¶, ХўХЎХµЦЃ Х¶ХҐЦЂЦ„ХёЦ‚ХЅХї ХҐЦЂХЇХёЦ‚Ц„Х¶ Х§Х¬ Х°ХЎЦ‚ХЎХЅХЎЦЂ ЦѓХїХЎХ® ХҐЦ‚ ХёЦЂХ¤Х¶ХёХїХЎХ® ХЇХёЦЂХ®ХЎХ¶ХґХЎХ¶ ХѕХ«ХіХЎХЇХ« ХґХ§Х» Х§Х«Х¶:

ФїХёХЅХїХЎХ¶Х¤Х¶ХёЦ‚ХєХёХ¬Х«ХЅ` ХёХЅХЇХҐХІХ§Х¶ ХЈХЎХ°ХёЦ‚ХµХ«ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ Х¶ХЅХїХёХІ Х°ХјХёХґХЎХµХҐЦЃХёЦ‚ХёЦЃ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХЇХЎХ¬ ХЇХЎХµХЅЦЂХЁ, ХёЦЂХёХґХ¶ ХўХЎХ¦ХЇХЎХїХЎЦЂХЎХ® ХєХЎХІХЎХїХЎХ¶ХёЦ„ ХЇХЁ Х¤Х«ХґХ§Х«Х¶ ХґХҐЦЂ Х¶ХЎХ­ХЎХ°ХЎЦЂЦ„, ХҐЦЂХў ХЂХЎХ¦ХЇХҐЦЂХї ХЎЦЂЦ„ХЎХµХ«ЦЃ ХЎЦЂЦ„ХЎХ¶ Ц„ЦЂХ«ХЅХїХёХ¶Х§ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХўХ¶ХЎХ»Х«Х¶Х» ХѕХҐЦЂЦЃХ¶ХҐХ¬ ХЇХЁ ХЅХєХЎХјХ¶ХЎЦЂ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ХҐХ¶, ХЎХµХ¤ В«ФµЦЂХЎХ¶ХҐХ¬Х«Х¶ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЇХЎХµХЅЦЂХЁ, ХёЦЂ Х­ХЎХІХЎХІХЎХЅХ§ЦЂ Х§ЦЂ Х« Х”ЦЂХ«ХЅХїХёХЅВ» ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХЎЦЂХЈ Х°ХЎЦЂХЇХЎХїХёЦ‚ Х°ХёХ¶ Ф±ХїХїХ«ХІХЎХЅХЎХµ` ХЎХµХ¶ Ф±ХїХїХ«ХІХЎХЅХЎХµ, ХёЦЂ Х„ХҐХ®Х«Х¶ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХµ ХўХЎХ¦ХЇХ«Х¶ Х¦Ц…ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХЁХ¶ХЇЦЂХЇХ§ЦЂ Х§ЦЂ Х« ФґХЎЦЂХўХЎХ¶Х¤, ХЂХЎХ¦ХЇХҐЦЂХїХ« ХЎХ№ХЎЦЃ ХЎХјХ»ХҐЦ‚, Х¶ХёХµХ¶ Ф±ХїХїХ«ХІХЎХЅХЎХµ, ХёЦЂ Х°ХјХёХґХ§ХЎХЇХЎХ¶ Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЇХЁ Х¤ХёХІХЎЦЃХ¶Х§ЦЂ ХЎЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬Ц„ ХҐЦ‚ ХЎЦЂХҐЦ‚ХґХёЦ‚ХїЦ„, ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХЎХµХ¤ ФµЦЂХЎХ¶ХҐХ¬Х« Ф№Х§ХёХ¤ХёХЅ Х№ХµХЎХ»ХёХІХҐХ¬ХёХѕ Х©ХёЦ‚Х¶ХЎЦ‚ХёЦЂХҐХ¬ ХёЦ‚ЦЂ ХЈХ©ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЇХЁ ХЈХ¶ХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХґХ§Х¶ ХЎЦЂХЄХЎХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂ Х¶ХЎХ­ХЎХїХ«Х¶Ц„Х¶ХҐЦЂ ХЇХЁ ХЇХ¬ХЎХ¶Х§ЦЂ: ФµЦ‚ ХЎХµХ¤ ХЇХЎХµХЅХҐЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Ц…ЦЂХҐЦЂХЁ ХўХЎЦЂХҐХўХЎХ­Хї ХёЦ‚ ХҐЦЂХ»ХЎХ¶Х«ХЇ Х§Х«Х¶ ХЎЦЂХ¤Х« ХѕХ«ХіХЎХЇХ«Х¶ Х°ХҐХї ХўХЎХІХ¤ХЎХїХҐХ¬ХёХѕ. ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« Х°Х«ХґХЎ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х°ХЎЦЂХ«Ц‚ЦЂ ХїХЎЦЂХ« ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХЎХєХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х«Ц‚ЦЂ ХµХҐХїХ«Х¶ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХЁ ХЈХїХҐЦЂ Х§ЦЂ. ХЇЦЂЦ…Х¶ХЎХґХёХ¬ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХўХЎЦЂХёХµХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ХЈХёХјХёХ¦ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХЎЦЂХЈХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ХґХҐХІХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХЈХ©ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, Х·ХјХЎХµХ¬ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХЈХЎХ°ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ХµХЎХ¶Х¤ХЈХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ ХѕХЎХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ХЎХ¶Х­ХІХіХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХҐЦ‚ Х­ХІХіХЎХ°ХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ХґХ«Х·Хї ХґХёХ¬ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Ц„, ХґХ«Х·Хї Х®ХЎХµЦЂХҐЦЂ Х¦ХЎЦЂХґХЎХ¶ХЎХ¬Х« Х°ХЎХЇХЎХЇХ·Х«ХјЦ„ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬ХёХѕ, ХўХёЦ‚Х¶ ХіХ·ХґХЎЦЂХ«Хї ХЎХјХЎЦ„Х«Х¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХёХ№ ХёЦ‚ЦЂХҐЦ„, ХёХ№ ХўХЎХ¶Х« ХґХЁ ХґХ§Х» ХЇ'ХҐЦЂХҐЦ‚ХЎЦЂ:

Ф№Х§ХёХ¤ХёХЅ Х„ХҐХ®ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ» ХЎХµХ¤ ХЇХЎХµХЅХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХ°ХёЦ‚ХµХ«ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ Х«Х¦ХёЦ‚ЦЂ ХўХЎЦЂХ±ЦЂ ХґХЎЦЂХ¤ ХЇХЁ ЦѓХ¶ХїЦЂХ§ ХёЦ„ ХҐЦ‚ Х¤ХЄХёЦ‚ХЎЦЂ Х©Х§ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХҐХ¬Х« ХєХЎХЇХЎХЅХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХґХ§ХЇХЁ ХЇХЎЦЂХ§Х¶ХЎХµ ХЈХїХ¶ХҐХ¬: Ф±ХґХҐХ¶ХҐХ¶ Х°ХјХ№ХЎХЇХЎЦ‚ХёЦЂХ¶ Х…ХёЦ‚ХЅХїХ«Х¶Х«ХЎХ¶ХёХЅ` Ц…ЦЂХ§Х¶ХЅХ¤Х«ЦЂ, ХґХҐХ®ХЎХЈХёЦЂХ®, ХµХЎХІХ©ХёХІ Х·Х¶ХёЦЂХ°Х«Ц‚Х¤ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Ц„ХЎХ» Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЎЦЃ, ХЎХґХҐХ¶ХЎХ­ХёХ¶ХЎЦЂХ° Х®ХЎХјХЎХµ Х§ Х«Ц‚ЦЂ ХЇХ¶ХёХ» Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХЎХµХ«, ХёЦЂХёЦ‚Х¶ ХЎХґХ§Х¶ Ц„ХґХЎХ°ХЎХіХёЦ‚ХµХ«ЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х«ЦЂХЎЦ‚ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХЈХёЦЂХ®Х«Ц„ ХЇХЁ Х¤ХЎХјХ¶ХЎ ХЎХґХ§Х¶ ЦЂХёХєХ§: ФґХ«Ц‚ЦЃХЎХ¦Х¶ХЎХЇХЎХ¶ Ц„ХЎХ»ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХЇХҐЦЂХєХЎЦЂХЎХ¶ХЎЦѓХёХ­ ХҐХІХЎХ® ХЇХЁ Х¦ХЎЦЂХґХЎЦЃХ¶Х§ Х¦ХґХЎЦЂХ¤, ХҐЦЂХў ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§ ФІХҐХ¬Х«ХЅХЎЦЂ ХЅХЎЦЂХЅХЎЦѓ Х©Х·Х¶ХЎХґХҐХЎЦЃ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚, Х¶ХҐЦЃХёЦ‚ХЇ ХєХҐХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХµХЎХІХ©ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХ® Х¤ХЎЦѓХ¶Х«Х¶ХҐЦЂХёХѕ, Х«Ц‚ЦЂ ХїХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЇХ¶ХёХ» Х­ХЎХµХїХЎХјХЎХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Ц„ХЁ ХєХЎХїХґХҐХ¬ Х­ХёЦЂХ°ХҐХ¬ХёЦ‚ ХѕХЎХµЦЂХЇХҐХ¶Х«Х¶, ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х°ХёЦ‚ХёХµХ¶ ХґХ§ХЇ Х¶ХЎХґХЎХЇХҐХ¶ ХЅХёХЅХЇХЎЦЃХҐХЎХ¬` Х«Ц‚ЦЂ ХґХҐХІХЎЦ‚ХёЦЂ ХЇХ¶ХёХ» ХЎХјХ»ХҐЦ‚ ХїХЎЦЂХЎХ®ХҐХЎХ¬ ХёХїЦ„ХҐЦЂХЁ ХЇХЁ ХєХЎХЈХ¶Х§, ХґХ·ХїХ¶Х»ХҐХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂ ХҐЦ‚ Х°ХЎЦ‚ХЎХїХЎЦЂХ«Хґ Х®ХЎХјХЎХµ Х¦Х«Х¶Ц„ ХЇХЁ Х¤ХЎЦ‚ХЎХ¶Х«. ХҐЦ‚ В«ХЇХ¶ХёХ»ХЁ ХҐЦ‚ ХЇХЎХµХЅХҐЦЂ ХЎХґХҐХ¶ХЎХ­ХёХ¶ХЎЦЂХ° Х®ХЎХјХЎХ¶ ХЎХЅХєХЎЦЂХ«Х¦Х«Х¶ ХѕЦЂХЎХµ ХѕХҐХ° Х¤Х«Ц‚ЦЃХЎХ¦ХёЦ‚Х¶ ХЇХЁ Х¤ХЎХјХ¶ХЎВ», Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХЇХЁ ХїХ«ЦЂХ§, ХҐЦ‚ Х¶ХёЦ‚Х«ЦЂХҐХЎХ¬ ХЎЦЂЦ„ХЎХµХЎХЇХЎХ¶ ХєХЅХЎХЇХЁ ХЇХЁ ХґХҐЦЂХЄХ§, ХҐЦ‚ ХµХЎХІХ©ХЎХ¶ХЎХЇХ« Х°ХЎХ¶Х¤Х«ХЅХ«Х¶ ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶ХёЦ‚Х« Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХЇ Х«ЦЂ ХЈХҐЦЂХ« ХўХјХ¶ХЎХ® Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХ¶ХҐЦЂХёХґХ§ ХЎХјХ»ХҐЦ‚ХҐХ¶` ХҐЦЂХЇЦЂХєХЎХЈХҐХ¬ХёХѕ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХЎХµХ« ХҐЦ‚ Х…ХёЦ‚ХЅХїХ«Х¶Х«ХЎХ¶ХёХЅХ« ХЈХЎХ°ХёЦ‚ХµХ«ЦЃ:

ХЋХҐЦЂХ»ХЁ Ц„ХЎХ¶Х« ХёЦЂ ХґХҐЦЂ ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶ ХЇХЁ ХґЦ…ХїХҐХ¶ХЎХ¶Ц„, ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¶Ц„, ХёЦЂ ХЇХЎХµХЅХҐЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХЈХЎХ°ХёЦ‚ХµХ«ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃХҐХЎХ¬ ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ ХЎЦ‚ХҐХ¬Х« ХЇХЁ ХєХІХїХ«ХЇХ¶ХЎХ¶, ХҐЦ‚ ХґХҐХ® ХЇХЎЦЂХ®ХёЦ‚ХЎХ®Х¶ХҐЦЂХЁ Х­ХЎХјХ¶ХёЦ‚ЦЂХ¤ ХґХЁ ХёЦ‚Х¶Х«Х¶ ХЎХјХЎЦ„Х«Х¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХҐЦ‚ ХґХёХ¬ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ. Х« ХўХЎЦЃ Х©ХёХІХҐХЎХ¬ Х„Ц…ЦЂХ«ХЇ Х°ХјХёХґХЎХµХҐЦЃХ« ХЇХЎХґ ХЂХЎХµХЇХЎХ¦Х¶ (ХёЦЂХёЦ‚ Х®ХЎХЈХёЦ‚ХґХ¶ Х¶Х·ХЎХ¶ХЎХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХєХ§ХїЦ„ Х№Х§ ХёЦ‚Х¶ХҐХ¶ХЎ Х°ХЎХµХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ), ХёЦЂ ХЎЦ‚ХҐХ¬Х« ХЎХ¦Х¶Х«Ц‚ ХЅХ«ЦЂХї ЦЃЦЃХёЦ‚ЦЃ ХґХҐХјХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХѕХЎХµЦЂХЇХҐХ¶Х«Х¶ Ц„ХЎХ¶ Х©Х§ ХЈХЎХ°ХёЦ‚ХµХ«ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ. ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¶Ц„ ХҐЦ‚ ХЂХҐЦЂХЎХЇХ¬` Х¤Х«Ц‚ЦЃХЎХ¦Х¶ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЅХЇХ«Х¦ХўХЁ ХҐЦ‚ ХѕХЎХїХ©ХЎЦЂ ХѕХҐЦЂХ»ХҐЦЂХЁ: Ф±ХµХ¶ ХґХЎЦЂХ¤ХЁ Х«ЦЂ ХґХҐХ®ХЎХґХҐХ® ХµХЎХІХ©ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХєХЎЦЂХЅХ«ЦЃ Х¤Х§Хґ, ХЎХµХ¶ ХїХЇХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х°ХЎХЅЦЃХёЦ‚ЦЃ ХўХҐЦЂХЎЦ‚ ХЎХµХ¤ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Ц„ХЁ, ХёЦЂ ХЎЦЂХЎХўХЎЦЃ Х°ХЎЦЂХёЦ‚ХЎХ®Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х№ХЇЦЂЦЃХЎХ¶ Х¤Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬ ХҐЦ‚ ХЁХ¶ХЇХіХҐЦЃХЎХ¶ ХЇХЎХґ ХїХЎХєХЎХ¬ХҐЦЃХЎХ¶:

Ф»ХњХ¶Х№ Х…ХЎЦЂХЇ Х­Ц…ХЅХҐХ¬ХёЦ‚ Х…ХёХµХ¶ ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЄХёХІХёХѕХўХ¤ХёЦЃ ХѕЦЂХЎХµ, ХёЦЂХёХ¶ЦЃ ХґХЎХµЦЂХЎЦ„ХЎХІХЎЦ„Х« ХЎХєХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЅХёХѕХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХҐЦ‚ ХўХЎЦЂХёЦ‚ЦЃ, Х¦ХҐХ­ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХҐЦ‚ Х©Х·ХёЦ‚ХЎХјХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ, ХѕХЎХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х¦ХЈХЎХґХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХЎХ¶ЦЃХЎХ¶ Х¦ХЎХ¶ЦЃХЎХ¶ ХЂХјХёХґХЎХµ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎЦЃХёЦ‚ХёЦЃ ХѕХҐЦЂХ»Х«Х¶ Ц…ЦЂХҐЦЂХЁ, ХґХЎХ¶ХЎЦ‚ХЎХ¶Х¤ ХёЦЂ ХЅХёЦ„ХЎ ХЎЦ‚ХҐХ¬ЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х¶ ХЎХґХ§Х¶ ХґХёХ¬ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ ХЇЦЂЦ…Х¶ХЎХґХёХ¬ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХЁ` ХёЦ‚ЦЂ ХЇХЎХµХЅЦЂХҐХ¶ ХЅХЇХЅХҐХЎХ¬ ХµХҐХїХ«Х¶ Х±ХЇХ¶ХёЦЂХЅХЁ Х«Х¶Ц„Х¦Х«Х¶Ц„ ХЎХЅХїХёЦ‚ХЎХ®ХЎХўХЎХ¶ ХЇХЁ ХЇХЎЦЂХ®Х§ЦЂ, ХЇЦЂХЇХ§ХЅХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇЦЂЦ…Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХѕХ«ХіХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХЇХЁ ХЅХЇХЅХ§Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХЎЦЂХ«Ц‚Х¶ХЎХ°ХҐХІ ХЇХјХ«Ц‚Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХЇХЁ ХѕХҐЦЂХ»ХЎХ¶ХЎХµХ«Х¶, ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬Х« Х°ХЎЦ‚ХЎХїХЅ Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХЁ Х©ХҐХ©ХҐЦ‚ХЎХґХ«Хї ХҐЦ‚ ХЇХ«ХЅХёЦ‚ХЅХёЦ‚ХґХ¶ ХґХЎЦЂХ¤ХЇХЎХ¶ЦЃ Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХ®ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ Х¶Х«Ц‚Х© Х§Х«Х¶: Ф±ХµХ¤ ХґХҐХ®ХЎХїХЎЦЂХЎХ® ХЇХЎХµХЅЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХЎХµЦЂХЎЦ„ХЎХІХЎЦ„Х«Х¶ ХґХ§Х» ХЌХёЦ‚ЦЂХў ХЎХЅХїХёЦ‚ХЎХ® ХҐЦЂХЈХҐХ¬ХёЦ‚ Х­Х¶Х¤Х«ЦЂ ХґХЁ ХЎЦ‚ХҐХ¬Х« ХЇХЎЦЂХҐЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ Ц„ХЎХ¶ Х©Х§ ХўХёХ¬ХёЦЂ Ф±ЦѓЦЂХ«ХЇХ§Х« ХЇХёЦЂХёЦ‚ХЅХїХЁ. Х©Х·Х¶ХЎХґХ«Х¶` Х°ХёХ¶, ХєХЎЦЂХЅХ«ЦЃ, ХЎЦ‚ХЎЦЂ, ХєХёЦ‚Х¬ХЇХЎЦЂ, ХЎЦЂХЎХў, ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Ц„Х« Х®ХЎХµЦЂХҐЦЂХ§Х¶ ХЇХЁ Х°ХЎХЈХ¶Х§ЦЂ, Х°ХёЦ‚ЦЂ, ХЅХёЦ‚ЦЂ, ХЇХёХїХёЦЂХЎХ® ХҐЦ‚ ХЎЦ‚ХҐЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„ ХЇХЁ ХўХҐЦЂХ§ЦЂ Х·ХёЦ‚ЦЂХ»ХЎХ¶ХЎХЇХ«, ФїХёХЅХїХЎХ¶Х¤Х¶ХёЦ‚ХєХёХ¬ХЅХёХµ ХєХЎЦЂХ«ХЅХєХ¶ХҐЦЂХЁ ХЇХЁ Х®ХҐХ®ХҐЦЂ ХҐЦ‚ Х¶ХҐЦЂХЅХЁ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎЦЃХ«Х¶ ХЇЦЂЦ…Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХѕХ«ХіХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Ц„ХЁ Х¶ХЎХ­ХЎХґХҐХ®ХЎЦЂ ХЇХЁ Х°ХЎХґХЎЦЂХ§ЦЂ, ХҐЦ‚ ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХј Х¤ХёЦ‚ЦЂХЅ Х°ХЎХЅХҐХЎХ¬ ХѕХїХЎХ¶ХЈХЁ: ФµХ©Х§ ХµХЎХІХ©ХёЦ‚Х§ЦЂ ХЎХ¶Х°ХёХЈХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХѕХЎХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х№Х§ЦЂ ХµХЎХ¶ЦЃХЎХ¶Ц„ХЁ` ХЎХµХ¬ ХЎХЅХїХёЦ‚ХЎХ®ХЎХµХ«Х¶ ХўХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХєХЎХїХёЦ‚Х°ХЎХЅХ¶ Х§ЦЂ. ХҐХ©Х§ Х…ХЎХІХ©Х§ЦЂ, Ф±ХЅХїХёЦ‚ХЎХ®ХЎХґЦ…ЦЂ Х·Х¶ХёЦЂХ°Ц„Х¶ Х§ЦЂ: Ф±ХµХЅ ХЇЦЂЦ…Х¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¦ХўХЎХІХґХёЦ‚Х¶Ц„ ХЎХґХ§Х¶ Ц…ЦЂ Х¶ХёЦЂ Х°ХҐЦЂХҐХїХ«ХЇХёХЅХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Ц„ ХЇХЁ Х®Х¶ХЎХ¶Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ Х¶ХёЦЂ ХѕХ§ХіХҐЦЂ:

Х†ХёХµХ¶ ХёХЈХ«Х¶` ХёЦ‚ЦЂХ«Х· Х±ХҐЦ‚ХёХѕ ХЇХЁ ХѕХЎЦЂХ§ЦЂ ХЉХЎЦЂХЅХ«ЦЃ ХєХҐХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ. ХµХЎХІХ©ХёХІ ХЎЦЂЦ„ХЎХµХ«ЦЃ ХЎЦЂЦ„ХЎХ¶` ХЎЦЂХҐЦ‚ХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХЇЦЂХЎХЇХ«Х¶ ХЇ'ХёЦ‚ХїХЎЦЂ ХµХЎХІХ©ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ЦѓХЎХјЦ„ХЁ. ХЂХєХЎХїХЎХЇ ХЎХµХ¬ХЎХЇЦЂЦ…Х¶ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Ц„ Х­Х«ХЅХї Х°ХЎХ¬ХЎХ®ХЎХ¶ХЎЦЃ ХЇ'ХҐХ¶Х©ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х§Х«Х¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ-ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ. ХҐЦ‚ Х« ХўХЎЦЃ ХЎХјХҐХЎХ¬ Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХґХҐХ® ХґХЎЦЂХ¤Х«ХЇ, ХѕХЎХїХ©ХЎЦЂ ХҐЦ‚ ХўХјХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХЁ ХЇХЁ ХїХ«ЦЂХ§ЦЂ ХЎХґХ§Х¶ХёЦ‚ЦЂХҐЦ„, ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЈХЎХІХЎЦѓХЎЦЂХЁ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶ХЎЦѓХЎХЇ Х§ЦЂ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ Х„ХҐХ® ФЅХёХЅЦЂХёХѕХ« ХґХїЦ„Х«Х¶ ХґХ§Х», ХёЦЂ Х†ХёЦ‚Х·Х«ЦЂХѕХЎХ¶ ХЇ'ХЎХ¶ХёЦ‚ХЎХ¶ХёЦ‚Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХЌХЎХЅХЎХ¶ХҐХЎХ¶ЦЃ ЦѓХЎХјЦ„Х¶ ХҐХІХЎХ® Х§ЦЂ Х«Ц‚ЦЂ Ц„ХЎХ»ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХўЦ„ ХҐЦ‚ ХµХЎХІХ©ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХўЦ„, ХҐЦЂХЇХЎЦЂХЎХґХҐХЎХµ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў, ХҐЦ‚ Х«Х¶Ц„Х¦Х«Х¶Ц„ ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂ ХЇХЁ ХЅХ«ЦЂХ§ЦЂ ХЎХ¶ХёЦ‚ХЎХ¶ХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХґХЎХ°ХёЦ‚ХЎХ¶ ХЎХ¶ХЇХёХІХ¶Х«Х¶ ХґХ§Х» Х«ЦЂ ХЄХЎХјХЎХ¶ХЈХ«Х¶ ХўХЎЦЂХ« Х­ЦЂХЎХїХ¶ХҐЦЂ ХЇ'ХёЦ‚ХїХЎЦЂ. В«Ф±ЦЂХ¤ХЎЦЂХЎХ¤ХЎХї ХҐХІХ«ЦЂ, ХЅХЎХ¶Х±ХЎХ°ХЎЦЂХ§ ХЎХ¶Х«ЦЂХЎЦ‚Х¶ХҐЦЂХЁ, ХґХ­Х«Х©ХЎЦЂХ§ Х©Х·ХёЦ‚ХЎХјХ¶ХҐЦЂХЁ, ХЅХ«ЦЂХ§ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХЁ, ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶Х§ ХЈХ«ХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, Х°ХҐХїХҐЦ‚Х§ Х®ХҐЦЂХёЦЃ Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶, ХґХ«Х› Х©ХёХІХёЦ‚ЦЂ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХІХЎЦЃ ХҐЦ‚ Ц„ХёЦ‚ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХёЦЃХ¤ ХҐЦЂХ»ХЎХ¶ХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Ц„ХёЦ‚ Х¶ХєХЎХїХЎХЇХ¤ Х¬Х«Х¶Х«: ФёХ¶Х¤ХЎЦЂХ±ХЎХЇ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХЁ ХЇХЁ Х©ХёХІХёЦ‚Хґ Ц„ХҐХ¦, ХҐХ©Х§ Х«Хґ Х­ЦЂХЎХїХ¶ХҐЦЂХЅ Х¬ХЅХҐХЅ` ХЇХЁ ХєХЎХ°ХҐХЅ Х¦ХЎХµХ¶, ХҐХ©Х§ ХЎЦЂХ°ХЎХґХЎЦЂХ°ХҐХЅ` ХЇХЁ ХЇХёЦЂХЅХ¶ЦЃХ¶ХҐХЅВ»: Ф±ХµХЅ Х­Ц…ХЅЦ„ХҐЦЂХЁ Х¦ЦЂХёЦ‚ЦЃХҐХ¬ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ», ХҐЦ…Х©ХЎХ¶ХЎХЅХёЦ‚Х¶ ХїХЎЦЂХ« Х¶ХЎХҐЦ‚ Х№Х« Ц„Х·ХҐЦЃ, Х«Ц‚ЦЂ ХµХЎХ»ХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ§Х¶ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХґХ§ХЇХЁ Х«ЦЂ ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎХ°ХёЦ‚ХЎХґХў Х№Х« ХґХҐХјХЎЦ‚, ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ЦЂ, ХёЦЂ Х„Х«Х»ХҐЦЂХЇЦЂХЎХЇХЎХ¶Х§ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЂХ¶Х¤ХЇХЎХЅХїХЎХ¶, Х‰Х«Х¶ХЎЦЃ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ§Х¶ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Ф±ЦЂХЎХўХ«ХЎХµ ХЎХґХ§Х¶Ц„ХЁ ХЇХЁ ХЅХЎЦЂХЅХҐЦЃХ¶Х§ЦЂ Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХїХЎЦЂХ« ХЎХјХЎХ», ХµХЎХ¶ХЇХЎЦЂХ® ХЎХ¶Х°ХҐХїХЎЦЃХЎЦ‚ ХЇХЎХїХЎХІХ« ХЎХІХЎХ¶Х¤ХЎЦ‚ХёЦЂХЎЦЃ Х°ЦЂХёХЅХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ ХЎХјХ»ХҐЦ‚, ХёЦЂХёХ¶Ц„ ХёХ№ ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ ХҐЦ‚ ХёХ№ ХЇЦЂЦ…Х¶Ц„ ХёЦ‚Х¶Х§Х«Х¶ Х¶ХёХµХ¶ХєХ§ХЅ Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ ХїХЎЦЂХ« ХЎХјХЎХ»:

Ф±ХµХЅХ№ХЎЦѓ ХҐЦЂХЇХЎХµХ¶ Х№Х§Х«Х¶Ц„ Х­ХёХЅХ§ЦЂ ХЎХµХЅ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ ХґХҐХ® Х«Х¶Ц„Х¶ХЎХЇХЎХ¬ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ, ХҐХ©Х§ Ф±ЦЂХ·ХЎХЇХёЦ‚Х¶ХҐХЎЦЃ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХҐХ¶ ХЅХЇХЅХҐХЎХ¬ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ ХЅХёЦЃХЎХµ ХҐЦЂХЇХёЦ‚Ц„Х«Х¶ Х°ХєХЎХїХЎХЇ, Х°ХЎЦЂХЇХЎХїХёЦ‚ ХҐЦ‚ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« Х¤ХЎХ·Хї ХҐХІХЎХ® Х№Х¬Х«Х¶Х§ЦЂ ХЎХ¶ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХї:

Հայոց ազգը երեքի կը բաժնուէր իրօք` որոց երկուքը ամէն բան էին, իսկ երրորդը նշանակութիւն չունէր: Եկեղեցական մարմինը, որուն գլուխը կաթողիկոսն էր, եւ զօր նախարարներն եւ եպիսկոպոսները կ'ընտրէին. ոմներ իւր արտօնութիւնները, վասնզի ինքն էր օրէնքները շինող: Իրեն հետ կ'ուգար Նախարարական մարմինը եւ Ազատաց խումբը, որ երկրին տէրերն էին: Հրամայել, իշխել, պատերազմել էր իրենց գործը: Նախնի սովորութիւնները եւ արտօնութիւնքը կը պահպանուէին դարձեալ իրենց համար, քաջութիւնը ժառանգական էր այդ ընտանեաց մէջ, իրենցկարգը եւ գահոյքը յարգուած էին նաեւ յունաց ինքնակալներէ եւ Սասանեանց թագաւորներէ, յարկ կ'առնէին եկեղեցականաց պէս եւ չէին վճարէր, մարմնաւոր պատիժ գանահարութիւն չի կար իրենց համար, ինչպէս վանքեր, նոյնպէս իրենց ոստանները, ամրոցները, բերդերը, դղեակները ամուր դիրքերու վրայ եւ պարսպապատ շինուած բաւական ապահովեալ էին թշնամեաց եւ ասպատակաց յարձակմունքներէն: Կրօնասէր սովորաբար` իրենց պալատներէն աւելի վանքերու եւ եկեղեցիներու շինութեանց եւ կալուածոց կ'ուտային իրենց գանձերը: Պարսկական եւ յունական սովորութիւնք, զեխութիւնք եւ անառակութիւնք բնականաբար դիւրաւ մուտ կը գտնէին իրենց մէջ: Ինչպէս բնական է ազնուատոհմութեանց ամէն տեղ արհամարհ աչօք նայիլ հասարակ ժողովրդեան վրայ եւ հարստահարել, նոյնը սովորաբար կ'ընէին հայոց նախարարք եւ ազատք: Վասնզի այդ երրորդ մասը` ժողովուրդը, որուն մէկ իրաւունքը չյիշուիր մէկ տեղ մը, չի կար հաստատութիւն մը, որուն վրայ ինք յենուէր, չի կար կազմակերպեալ օրէնք մը, որ զինք պաշտպանէր. եթէ լիսեր եւս` ե՞րբ օրէնքը առանց զօրութեան կրցեր է մէկուն պաշտպանութիւն լինիլ. օրէնքներն ուժ ունենալու համար միշտ կազմակերպեալ մարմնոյ մը պէտք ունէին, եւ օրէնքներն արդար գործադրութեամբ միայն կրնան ժողովրդոց սիրելի լինել եւ իրենց սրտին մէջ տպաւորուիլ` սովորութիւն դառնալ: Հայաստանի օրէնսգիրքը բացի հոգեւոր գրեանքէ ուրիշ օրինաց տեղեկութիւն չունէին. Յուստինիանոսի օրէնքները գրեթէ վեց հարիւր տարի վերջ հայերէն թարգմատնութիւն ունեցան. ի՞նչ ուրեմն կը կառավարէր այս ժողովուրդը – սովորութիւնք եւ խղճմտանք: Վաղարշակայ օրէնքները իւր արքունեաց պերճութեան եւ նախարարաց գահույից համար կարգադրութիւնք էին, եւ քրիստոնէական կրօնքին հետ հրէութիւնը այնչափ ազնուացեր էր, որ Բագրատունիք, Ամատունիք, Գնթունիք հրէական ցեղերէ իջած կը համարուէին, որ շատ կարելի է թէ սխալ մը լինէր. Արծրունիք, Մամիկոնեանք, Կ'ամսարականք օտարազգիք էին: Եւ այս նախարարները հայ ազզին տեարքն էին իրենք ազատ եւ ժողովուրդն անազատ. նոյն յանցանքին համար կանոնագիրքն կը հրամայէր, որ քահանան եւ ազատը 100 դրամ տուժէ, իսկ անազատը 50 տուժէ` շատ մը ծեծ ուտէ, վասնզի ազատին մարմնական պատիժ արգիլուած էր, ուստի՞ց, – հաւանական թէ ի սովորութեանց:

ФїХЎХµХ«Х¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂ ХёЦ‚ЦЂ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х±ХҐХјЦ„ХЁ ХЎХµХ¶ ХЎХЅХїХ«ХіХЎХ¶ ХЇХЁ Х®ХЎХ¶ЦЂХЎХ¶ХЎЦЂ ХЄХёХІХёХѕЦЂХ¤ХҐХЎХ¶ ХѕЦЂХЎХµ ХёХЅХЇХёЦ‚ХёХµ ХҐЦ‚ ХЎЦЂХ®ХЎХ©Х« Х°ХЎЦЂХЇХЎХєХЎХ°ХЎХ¶Х»Х¶ХҐЦЂ Х¤Х¶ХҐХ¬ХёХѕ, ХёЦЂ Х°ХҐХІХ«Х¶ХЎХЇ ХґХЁ Х¶ХґХЎХ¶ЦЃХ¶Х§ ХЎХµХ¤ Х­ХҐХІХі Х·Х«Х¶ХЎХЇХЎХ¶ХЁ ХЎХµХЅХ«Х¶Ц„Х¶ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ` В«Х„ХЎЦЂХ¤ХёЦ‚, ХёЦЂ ХЇЦЂХ¶ХЇХ¶Х« Х« Х®ХёХѕ ХҐЦ‚ Х°Х¶ХЎЦЂЦ„ Х№Х« ХЈХїХ¶Х§ЦЂ ХҐХ¬Х¶ХҐХ¬ХёЦ‚В» ХҐЦ‚ В«ХЂХ«Ц‚ХЎХ¶Х¤Х«, ХёЦЂ ЦЃХЎЦ‚Х§Х¶ ХїХЎХЈХ¶ХЎХєХҐХЎХ¬ Х­Ц…ХЅХҐХ¬ХёЦ‚ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХЇХЎЦЂХёХІХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х№ХёЦ‚Х¶Х«В»:

Х€Х›Хѕ ХёЦЂ Х¬ХЎЦ‚ Х¤Х«ХїХ§ ХҐЦ‚ ХёЦ‚ХЅХ¶Х« ХҐЦ‚ Х¤Х«ХЎХ¶ХЎХµ Х­ХёЦЂХ°ЦЂХ¤ХЎХ®ХҐХ¬ ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§ Х©Х§ ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°ХЎХЈЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х¤Х«ЦЂЦ„Х¶ Х§ЦЂ ХєХЎХїХіХЎХј Х«Х¶Х№ХєХ§ХЅ ХёХґХЎХ¶Ц„ ХЇХЎЦЂХ®ХҐЦЃХ«Х¶ Х¶ХёЦЂ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЅ, ХёЦЂ Х°ХЎХµ ХЎХ¦ХЈХЁ ХЇХЁ ХїХЇХЎЦЂХЎЦЃХ¶Х§ЦЂ Х©Х·Х¶ХЎХґХҐХЎЦЃ Х¤Х§Хґ` ХЇХЁ ХўХЎХЄХ¶Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ ХЇ'ХЁХ¶Х§ЦЂ, ХЎХµХ¬ ХЎХµХ¤ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХЎХЇХЎХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, ХёЦЂ ХґХҐХ® ХҐЦ‚ ХєХ¦ХїХ« ХўХјХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂХµЦ‚Ц‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХўХЎХЄХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ХҐЦЂХЇХ«ЦЂХЁ, ХЇХҐХ¤ЦЂХёХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЇХЁ ХїХЇХЎЦЂХЎЦЃХ¶Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ ХўХјХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ ХЈХёЦЂХ®Х«Ц„ ХЇ'ХЁХ¶Х§ЦЂ Ц…ХїХЎЦЂХ«Х¶ ХўХЎХ¶ХЅХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХҐЦ‚ ХґХ«Х»ХЎХґХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ. Х«Х¶Х№ХєХҐЦ‚ХЅ Х°Х«Х¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХ§ Х« ХѕХҐЦЂ ХЅХ­ХЎХ¬ ХЇХЎЦЂХ®Х«Ц„ ХґХЁ ХЇХЁ ХїХ«ЦЂХ§ Х©Х§ Х°ХЎХµЦ„ ХЎХ¶ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ ХҐХ¶, Х«ХўЦЂХҐЦ‚ Х©Х§ ХЎХ¶ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХўХ¶ХЎХ®Х«Х¶ ХєХЎХЇХЎХЅХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХЁ Х¬Х«Х¶Х§ЦЂ Х°ХЎХµХёЦ‚Х¶ Ц„ХёХѕ: ФµХ©Х§ Х°ХЎХµЦ„ ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ХҐЦЃХЎХ¶ 300 Х©ХёЦ‚ХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶, ХЇЦЂЦЃХЎХ¶ ХЁХ¶Х¤ХёЦ‚Х¶Х«Х¬ ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў Ц„ЦЂХ«ХЅХїХёХ¶Х§ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, ХҐХ©Х§ Х«ЦЂХҐХ¶ЦЃ Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎХЇХ«Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¦Х¤ХҐЦЃХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХҐЦЃХЎХ¶ ХЋХ«ЦЂЦ„ ХҐЦ‚ Ф±ХІХёЦ‚ХЎХ¶Ц„ ХЈЦЂХҐХ©Х§ Х¶ХёХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ«Х¶, ХҐХ©Х§ Х°ХЎХµ Х¬ХҐХ¦ХёЦ‚Х¶ ХЇЦЂЦ…Х¶Х«ЦЃ ХєХ§ХЅ ХЇЦЂЦЃХҐЦЂ Х§ЦЂ ХЎХ¶ЦЃХ¶Х«Х¬ ХЎХµХ¤ ХЅХЎХ°ХґХЎХ¶Х¶ХҐЦЂХ§Х¶ ХҐЦ‚ ФїХёЦ‚ЦЂ ХЈХҐХїХ« ХҐХ¦ХҐЦЂЦ„Х¶ХҐЦЂХ§Х¶ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ФїХёЦЂХ¤ХёЦ‚ХЎЦЃ Х¬ХҐХјХ¶ХҐЦЂХЁ ХїХЎЦЂХЎХ®ХёЦ‚Х«Х¬, Х«Х¶Х№ХёХћЦ‚ Х№ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¶Ц„ Х©Х§ ХґХ«ХґХ«ХЎХµХ¶ ХєХЎХїХіХЎХј` Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЈХ«ХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХєХЎХЇХЎХЅХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Х¶ Х§ЦЂ Ф±ЦЂХ·ХЎХЇХёЦ‚Х¶Х« Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХЎЦЃ Ц„ХёХѕ, ХёЦЂ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ ХЎХ¶Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЇХЁ ХґХЎХїХ¶ХҐЦЂ: ФµХ©Х§ ХЏЦЂХ¤ХЎХї Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХЎЦЃ Х¤Х§Хґ Х¶ХёХµХ¶ Х°ХЎХ¶ХіХЎЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х¦Ц…ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х« ХЈХёЦЂХ® Х¤Х¶Х§ЦЂ` Х«Х¶Х№ ХёЦЂ Х¤ЦЂХЎЦ‚` ХєХЎЦЂХЅХ«ХЇХЁ ХҐЦ‚ ХЇХјХЎХєХЎХ·ХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХѕХЎЦЂХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х§, Ф±ЦЂХ·ХЎХЇХёЦ‚Х¶ХҐХЎЦЃ ХЎХ©ХёХјХЁ Х«Ц‚ЦЂ ХґХҐХјХЎХ® ХѕХЎХµЦЂХЇХҐХ¶ХҐХ¶ Х№Х§ЦЂ ХЅХЎХЅХЎХ¶Х§ЦЂ Х« Х°Х«ХґХЎХ¶ЦЃ ХҐЦ‚ ФЅХёХЅЦЂХёХѕ Х«Ц‚ЦЂ ХёЦЂХ¤Х«Х¶ Х№Х§ЦЂ ХЇХЎЦЂЦ…ХїХ§ЦЂ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХЎХґХўХЎЦЂХїХЎЦ‚ХЎХ¶ Ц…ХЈХ¶ХЎХЇХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х«Ц‚ЦЂ Х°Ц…ЦЂХ¶ ХЎХ©ХёХјХЁ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ: Ф»ХћХ¶Х№ ХЇХЎЦЂЦ…ХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ Ф±ХІХЇХёЦ‚Х¶ХҐХЎЦЃ Х¤ХЎЦ‚ХЎХіХЎХ¶ Х†ХЎХ°ХЎХєХҐХїХЁ ХҐЦ‚ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х»Х¶Х»ХҐХ¬Х§ ХѕХҐЦЂХ»` ХїХҐХІХЁ Х¶ХёХµХ¶ ХЎЦЂХїЦ…Х¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХўХ¤ Х„ХЎХґХ«ХЇХёХ¶ХҐХЎХ¶Ц„ Х°ХЎХЅХїХЎХїХҐХ¬ХёЦ‚: ФІХЎХµЦЃ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХҐЦЂХў Х°ХЎХ¶Х¤ХЎЦЂХї Х§ЦЂ, Х©ХЎХ¤ХЎЦ‚ХёЦЂХ¶ХҐЦЂХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ Х®ХёЦ‚Х¬ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х¤Х«Ц‚ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЇ'ХёЦ‚ХїХЎЦЂ ХҐЦЂХЇЦЂХ« ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХЎХЅХ«Х¶, ХґХ«ХЎХµХ¶ Х©Х§ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХ¶ХҐЦЂХЁ Х¦Ц…ЦЂХЎЦ‚ХёЦЂ Х¬Х«Х¶Х§Х«Х¶: Х„ХҐХ¶Ц„ ХЇХЁ Х°ХЎХЅХЇХЎХ¶ХЎХ¶Ц„ Х©Х§ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХљХ« ХЈХЎЦЂХёЦ‚ЦЃ Х­ХёЦЂХЎЦЂХґХЎХї Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х°Х«ХґХ¶ХЎХ°ХЎХїХЎХЇ ХЁХ¶ХҐХ¬ Х¤Х«Ц‚ЦЂХ«Х¶ Х№Х§ЦЂ. ХўХЎХµЦЃ Х¶ХёХµХ¶ХєХ§ХЅ Х¤Х«Ц‚ЦЂХ«Х¶ Х№Х§ЦЂ Х°ХЎХ¦ХЎЦЂХЎЦ‚ХёЦЂ ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХёХѕ ХЎЦЂХґХЎХїХЎЦЃХҐХЎХ¬ ХЇХјХЎХєХЎХ·ХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х»Х¶Х»ХҐХ¬, ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤ ХЇЦЂЦЃХЎЦ‚ ХЁХ¶ХҐХ¬ ХЏЦЂХ¤ХЎХїХЎХµ ХЇХёЦЂХёХѕХ« ХўХЎХ¦ХёЦ‚ХЇХЁ: Ф»Х¶Ц„ ХєХ§ХїЦ„ Х§ЦЂ ХЁХ¶ХҐХ¬ ХҐЦ‚ ХЎХµХ¤, ХҐЦ‚ ХёХ№ Х«Ц‚ЦЂ ХЎХ¶ХєХ«ХїХЎХ¶ ХµХЎХ»ХёЦЂХ¤Х¶ХҐЦЂХ§Х¶ Ф±ЦЂХ·ХЎХЇХЎХµ Х©ХёХІХёЦ‚Х¬, ХёЦЂ ХґХёХ¬ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХҐЦ‚ ХµХ«ХґХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХЎХ¶ХіХёХјХ¶Х« Х­ХЎХјХ¶ХёЦ‚ЦЂХ¤ ХґХљХ§ЦЂ ХҐЦ‚ Ц„ХЎХ¶ Х¦ХЎХґХҐХ¶Ц„ХЁ ХѕХЎХїХ©ХЎЦЂХЎХ¤ХёХµХ¶, ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ Х§ЦЂ Х©Х§ Х№Х« ХµХЎХ»ХёХІХ§ЦЂ ХЎХµХ¤ХєХ«ХЅХ« ХґХҐХ® Х±ХҐХјХ¶ХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶: ФµЦ‚ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХЎХ¶Ц„Х¶ ХЎХµХ¶ ХҐХІХЎЦ‚, ХёЦЂ ХЎХµХЅ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х©Х·Х¶ХЎХґХҐХЎЦЃ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ«Х¶ ХґХ§Х», ХЎХјХЎХ»Х«Х¶Х¶ ХЎХ¶Х°ХҐХїХЎЦЃХЎЦ‚ ХҐЦ‚ ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ХЁ Х­ХЎХІХЎХ¬Х«Ц„ Х¬Х«Х¶ХҐХ¬ХёХѕ Ц…ХїХЎЦЂХ«Х¶ ХєХЎЦЂХЅХЇХ«Х¶ ХҐЦ‚ Х°ХёХјХёХґХ«Х¶, ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х№Х« ХґХїХЎХ®ХҐЦЃ ХЎХ¶ХЇХЎХ­ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ЦѓХёЦЂХ± ХґХЁ ЦѓХёЦЂХ±ХҐХ¬ Х©Х§ХєХ§Хї Х·ХЎХї ХµХЎЦЂХґХЎЦЂ ХѕХЎХµЦЂХЇХҐХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХЎХ¶: Ф±ХµХ¬ Х«ЦЂ Ц„ХЎХ»ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЇХЁ ХѕХЎХїХ¶Х§ЦЂ Ц…ХїХЎЦЂХ«Х¶ Х®ХЎХјХЎХµХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х», ХЌХЎХЅХЎХ¶ХҐХЎХ¶ХЁ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х°ХҐХї ХЇ'ХҐЦЂХ©ХЎЦЂ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Ф№ЦЂЦ„ХЎХЅХїХЎХ¶ Х°ХёХ¶ХЎЦЃ ХҐЦ‚ Х°ХҐЦѓХ©ХЎХІХЎЦЃ Х°ХҐХї ХЇХЁ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ§ЦЂ, ХўХ«Ц‚Х¦ХЎХ¶Х¤ХЎХЇХЎХ¶ ХўХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ Х°ХҐХї ХЇ'ХҐЦЂХ©ХЎЦЂ ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ Ф±ЦѓЦЂХ«ХЇХ§ ХҐЦ‚ Ф»ХїХЎХ¬Х«ХЎХµ ХҐЦ‚ ФґХЎХ¶ХёЦ‚ХўХ« ХЎЦѓХЎХ¶ЦЃ ХѕЦЂХЎХµ ХѕХЎХ¶Х¤ХЎХ¬ХЎЦЃ ХҐЦ‚ ХЈХёХ©ХЎЦЃ ХҐЦ‚ ХўХёЦ‚Х¬ХЇХЎЦЂХЎЦЃ ХҐЦ‚ ХЅХЎЦЂХґХЎХїХЎЦЃХёЦ‚ХёЦЃ Х°ХҐХї ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ:

ФІХЎХµЦЃ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ ХёЦ‚ЦЂХЎХ¶ХЎХ¬, ХёЦЂ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х¤Х«Ц‚ЦЃХЎХ¦Х¶ХЎХЇХЎХ¶ ХѕХЎХµЦЂХЇХҐХЎХ¶Х¶ХҐЦЂ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХЎЦ‚. ХЂХЎХ¦ХЇХҐЦЂХїХ« ХєХ§ХЅ ХґХҐХ® ХҐЦ‚ ХµХЎХІХ©ХёХІ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХ« ХґХЁ Х¤Х§Хґ Х­Х«Х¦ХЎХ­ХҐЦЃ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХµ Х°ХҐХї ХҐЦ‚ Ц„ХЎХ·ХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХҐЦЃХЎЦ‚Ц„ ХЋХЎХ°ХЎХ¶ХЎХµ Х°ХҐХї ХЋХЎХІХЎЦЂХ· Х­ХёХ¶ХЎЦЂХ°ХҐЦЃХёЦ‚ЦЃ ХҐЦ‚ Фї'ХЎЦ‚ХЎХїХЎХµ ХЇЦЂЦ…Х¶ХЎХґХёХ¬ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х°ХЎХ¬ХЎХ®ХҐЦЃ. ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤Х« Х°ХҐХї Х†ХёЦ‚Х·Х« ЦЂХёЦ‚ХЎХ¶ ФЅХёХЅЦЂХёХѕХёЦ‚ Х¬ХёЦ‚Х®ХЁ Х©Ц…Х©ХЎЦѓХҐХ¬ Х°ХЎХ¶ХІХЈХ¶ХҐЦЃХЎЦ‚: ФІХЎХµЦЃ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЎХµХЅ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЎЦЃ ХґХ§Х» Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХґХҐХ®ХЎЦ‚ ХґХЎХЅХЎХґХў ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ Х§ЦЂ, ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« ХЇЦЂЦ…Х¶Ц„Х« ХєХЎХ·ХїХєХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ Х§ЦЂ ХЇХјХ«Ц‚ХЁ, Х«ЦЂХҐХ¶ ЦЃЦЂХёЦ‚ХҐХЎХ¬ Х¦Ц…ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХґХ«ХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ ХґХҐХ® Х·ХЎЦЂХЄХЎХјХ«Х© ХґХЁ ХєХ§ХїЦ„ Х§ЦЂ` ХЇЦЂЦ…Х¶Ц„ХЁ, ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХўХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЎХ¶Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ХЎХ¶ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х§ЦЂ: Ф»ХЅХЇ ХЎХ¶ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХЎХЅХ«Х¶` Х°ХЎХµХҐЦЂХЁ Х¶ХёХµХ¶Х№ХЎЦѓ ХЎХ¶ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ ХҐХІХЎХ® ХҐХ¶ Х«Х¶Х№Х№ХЎЦѓ ХЎХґХ§Х¶ ХЎХІХ«Х¶Ц„, ХёЦЂ Х¦Ц…ЦЂХЎЦ‚ХёЦЂ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х№ХҐХ¶ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХҐЦЂ ХҐЦЂХўХҐЦ„: Ф»ЦЂХҐХ¶Ц„ ХёХ№ ХҐЦЂХўХҐЦ„ ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃХ§Ц„ ХҐХ¶ ХµХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХєХ§ХЅ Ц„ХЅХЎХ¶, Х°Х«Х¶ХЈ ХїХЎЦЂХ« Ц„Х·ХёХІ Ц„ХЎХІХЎЦ„ХЎХЇХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦Хґ ХґХЁ ХЉХҐХІХёХєХёХ¶Х§ХЅХҐХЎХ¶ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХ« ХєХ§ХЅ, Х©Х§ХєХ§Хї Х¶ХЎ Х­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХЎХ¶ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х°ХЎЦЂ ХҐЦ‚ Х¶ХґХЎХ¶ Х§ЦЂ ХЎХµХ¤ Х…ХёЦ‚Х¶ХЎХЅХїХЎХ¶Х« ЦѓХёЦ„ЦЂ, ЦѓХёЦ„ЦЂ Х°ХЎХЅХЎЦЂХЎХЇХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ, ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЎХµХ¶ ХїХЎЦЂХўХҐЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў, ХёЦЂ Х°ХёХ¶ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤Х¶ ХЎХ¦ХЎХї ХҐЦ‚ ХЎХґХ§Х¶ ХўХЎХ¶ Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ ХёЦ‚ХЅХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ ХўХЎХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎЦЂХ¤ХЁ ХўХЎЦЂХ±ЦЂХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХҐЦЂ Х§ЦЂ, Х«ХЅХЇ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶` ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ ХёХ№Х«Х¶Х№ Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ Х«ЦЂ ХўХјХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂХ¶ХҐЦЂХ¶ ХЎХґХ§Х¶ Х«Х¶Х№: Х…ХёЦ‚Х¶ХЎХЅХїХЎХ¶ Х®ХёХѕХ§ Х·ЦЂХ»ХЎХєХЎХї ХҐХЎХ¬ ХўХ¶ХЎХЇХЎХ¶ ХЎХґЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў Х¤ХЎЦЂХ±ХҐХЎХ¬ ХґХҐХ® ХїХ§ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХЁ ХЇХЎЦЂХЈ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ ХєХ§ХїЦ„ ХҐХІХЎЦ‚, ХёЦЂ Х„ХЎХЇХҐХ¤ХёХ¶ХЎЦЃХёЦ‚ХёЦЃ Х¬ХёЦ‚Х®Х«Х¶ ХїХЎХЇ ХЎХ¶ЦЃХ¶Х« ХҐЦ‚ Ф±ХІХҐЦ„ХЅХЎХ¶Х¤ЦЂХ« Х°ХҐХї ХЎЦЂХ·ХЎЦ‚Х«: Ф±ХјХЎХ¶ЦЃ Х¦Ц…ЦЂХЎЦ‚ХёЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХЎХЇХҐЦЂХєХҐХЎХ¬ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХҐЦ‚ Х­Х«ХЅХї Ц…ЦЂХ«Х¶ХЎЦЃ ХЎХ¶ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ ХґХ«ХЎХўХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« ЦѓХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х·ХЎХ°ХҐЦЂ ХґХҐХ® Х·ХЎХ°ХҐЦЂХёЦ‚ Х¤Х§Хґ ХЇХЎХєХЅХїХЎХґХўХ«Х¶, ХҐЦ‚ ХґХҐХ® Х·ХЎХ°ХҐЦЂ Х¦Ц…ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХєХ§ХїЦ„ ХёЦ‚Х¶Х«Х¶ ХєХ¦ХїХ« Х·ХЎХ°ХҐЦЂ ХҐЦ‚ ХЎХ¶ХёХ¶ЦЃ ХўХЎХ¶ХЅХЎЦЂХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Ц„ХЁ ХіХ¶Х·ХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ: ФЅХ«ХЅХї ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХЎХґХҐХ¶ХҐХ¶ ХЎХ¶ХєХ«ХїХЎХ¶ХЁ Х¶ХЎХ­ХЎХ¤ХЎХЅХҐХ¬Х« Х§ ХЎХ¶Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶: ХЂХЎХµ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶Х¶ ХЎХ¶Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х§ЦЂ ХЎЦЂХґХЎХїХЎЦЃХҐХЎХ¬: ФµЦ‚ ХёЦЂХёХѕХ°ХҐХїХҐЦ‚ Х№Х« ХЇЦЂЦЃХЎЦ‚ ХЇХЎХ¶ХёХ¶ХЎЦ‚ХёЦЂ ХҐХЎХ¬ ХЎХ¦Х¶ХёЦ‚ХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХґХЁ Х¶ХЎХҐЦ‚ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬` Х«Х¶Ц„ Х«Х¶ХЇХЎЦ‚ ХЈХЎХ°ХЎХѕХ§ХЄ ХҐЦ‚ ХЎХ¦Х¦Х¶ Х§Х¬ Х«ЦЂ Х°ХҐХї ХїХЎЦЂХЎЦ‚: Ф±ХµХ¤ ХЎХ¦Х¶ХёЦ‚ХЎХєХҐХїХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ` ХҐХ©Х§ ХЇХЎЦЂХ§Х¶ХЎЦЂ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, ХЎХ¦ХЈХ«Х¶ Х¶ХЎХ¶ ХҐЦЂХ»ХЎХ¶ХЇХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХіХЎХґЦѓХЎХµ Х©ХҐЦЂХҐЦ‚ХЅ ХўХЎХ¶ХЎЦЂ. ХўХЎХµЦЃ ХёХҐЦ‚Х«ЦЃХ§Х› ХўХЎХ¶ ХЇХЎХ¦ХґХҐХ¬ХёЦ‚ Х°ХЎХґХЎЦЂ` ХЎЦЂХ¤ХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЇХЎХ¶ХёХ¶Х« ХґХЁ Х°Х¶ХЎХ¦ХЎХ¶Х¤ХҐХ¬ ХµХЎХ¶Х±Х¶ ХЎХјХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х§, ХЎХµХЅ ХЇХЎХґЦ„ХЁ Х°ХЎХ¦Х«Ц‚ Ц„ХЎХ¶Х« ХґХЁ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХЎЦЃ Ц„ХёХѕ ХЇ'ХҐЦЂХҐЦ‚Х« ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х», ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« ХЎХ¶Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЇХЁ Х¶ХҐЦЂХ§ ХґХ«ХЎХµХ¶ ХЅХЎХ¶Х±ХЎЦЂХ±ХЎХЇ Х¦ХҐХІХ®ХґХёЦ‚Х¶Ц„` ХёЦ‚ХЅХЇХ«ЦЃ ХЇХЎХґЦ…Ц„ ХҐЦ‚ ХґХЎХЅХЎХґХў Х«ХЅХЇ Х¦ЦЂХЇХёЦ‚Х«Х¬ХЁ Х·ХЎХї ХґХҐХ® ХЎХјХЎЦ„Х«Х¶ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ Х§:

Հայք ընդհանրապէս միաբան եղած են միայն այն վայրկենին, երբ իրենց կրօնքին բռնաբարութիւն հասնէր ոեւէ իշխանութենէ եւ զօրութենէ. ամէն բանի անտարբեր հայը միշտ պատրաստ կը տեսնենք բռնութիւնը բռնութեամբ վանելու, եւ եթէ անկարելի լինի` ամէն հալածանաց տանելու անխախտ կենալով հայրենի դաւանութեանց վրայ: Ամէնուն յայտնի է եւ վերն էլ յիշեցինք թէ ինչպէս հայ քրիստոնէութիւնը անընկճելի մնաց Սասանեանց կռապաշտութեան դէմ. նոյնը կը տեսնենք նաեւ Բիւզանդիայ կայսերաց բռնութեանց եւ ամէն տեսակ պատճառաբանութեանց դէմ. կրօնասիրութիւն էր այս ընդհանուր նկատմամբ. բայց անիշխանութիւնը անմիաբանութիւն կարծողաց կը զրուցենք թէ աւելի հետեւանք էր նա եկեղեցական իշխանութեան կանոնաւորեալ կազմութեան, որ հզօր մարմին էր ձեւացեալ վերուստ ի վայր եւ զօրաւոր կապով շղթայալ: Տգէտ կամ գիտուն այդ եկեղեցական կազմութիւնը բիւզանդական բոլոր աստուածաբանական ուսմանց – նրբութեանց եւ իմաստականութեանց հետ կրցաւ մաքառիլ ու մրցիլ: Մերժեց նորա իրաւացի եւ անիրաւի ուղղափառ կամ չարափառ պահանջմունքները եւ մնաց անթափանցելի ամէն վիճաբանութեանց եւ ամէն հալածանաց դէմ եւ անխախտ պահեց ինչ որ անգամ մը Լուսաւորչէ առած էր:

ФїХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅ ХґХЁ ХЇХЁ Х°Х¶ХЎХ¦ХЎХ¶Х¤Х§ЦЂ ХЇХЎХґ ХЇХЁ Х­ХёХ¶ХЎЦЂХ°Х§ЦЂ ХЂХҐЦЂХЎХЇХ¬ ХЇХЎХґ ФїХёХЅХїХЎХ¶Х¤Х«Х¶ ХЇХЎХµХЅХҐЦЂХЎЦЃ, ХўХЎХµЦЃ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХЎХЇХЎХ¶ ХґХЎЦЂХґХ«Х¶ХЁ ХҐЦ‚ ХЄХёХІХёХѕХёЦ‚ЦЂХ¤ХЁ ХЎХ¶Х·ХЎЦЂХЄ ХЇХЁ ХґХ¶ХЎЦЂ Х°ХЎХµЦЂХҐХ¶Х« ХЇЦЂЦ…Х¶ХЎХЇХЎХ¶ Х¤ХЎЦ‚ХЎХ¶ХЎХ¬Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ХЇХЎХґ Х№Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬ХёХѕ: ФµЦ‚ ХЎХµХ¤ ХЇХЎХ©ХёХІХ«ХЇХёХЅХЁ ХЇХЎХґ Х«Ц‚ЦЂ ХµХЎХ»ХёЦЂХ¤ХЁ ХѕХҐЦЂХ»ХЁ-ХѕХҐЦЂХ»ХЁ ХєХ§ХїЦ„ Х§ЦЂ ХЁХ¶Х¤Х°ХЎХ¶ХёЦ‚ЦЂХ«Х¶ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХҐЦЂ, ХҐХ©Х§ Х№ХёЦ‚Х¦Х§ЦЂ ХўХЎХЄХЎХ¶ХЎХЇХ«ЦЃ ХЅХЎХїХЎХ¶ХЎХµХ« Х°ХЎХґХЎЦЂХёЦ‚Х«ЦЂ

ФµХ©Х§ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЇХЎХґ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХЇХЎЦЂХ§Х¶ХЎХµХ«Х¶ Х¦Ц…ЦЂХЎЦ‚ХёЦЂ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХЁ Х±ХҐЦ‚ ХЎХјХ¶ХёЦ‚Х¬ ХҐХЇХҐХІХҐЦЃХЎХЇХЎХ¶ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХєХ§ХЅ, ХЎХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇ ХЎХ¶Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХѕХїХЎХ¶ХЈХҐХ¶ ХЎХ¦ХЎХї ХЇХЁ Х¬Х«Х¶Х§ЦЂ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЇЦЂХ¶ХЎЦЂ ХЎХЇХ¶ХЎХ®ХҐХ¬Х« Х¬Х«Х¶Х«Х¬ Х«ЦЂ Х¦Ц…ЦЂХЎЦ‚ХёЦЂ Х¤ЦЂХЎЦЃХҐХЎЦЃ: ФІХЎХµЦЃ Х¤ХЄХўХЎХ­ХїХЎХўХЎЦЂ ХҐЦЂХўХҐЦ„ Х¶ХЎХ­ХЎЦЂХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЎХµХ¤ Х№Х§ЦЂ Х­ХёЦЂХ°ХЎХ®, ХҐЦ‚ ХёЦЂ Х·ХЎХї ХЇХЎЦЂХҐЦ‚ХёЦЂ ХёЦ‚ ХЈХёЦЂХ®ХЎХ¤ЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ ХЎХµХЅ ХґХ«Х»ХёЦЃ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ«ХЅ ХґХ§Х», ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ ХєХЎХїХґХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ ХЇХЁ ХЈЦЂХҐХ¶Ц„:

ФµЦ‚ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЊХ·ХїХёЦ‚Х¶Х« ХЇХЁ ХґХїХЎХ®Х§ЦЂ, ХЎХµХ¤ ХґХЎЦЂХ¤ХЁ ХёЦЂ В«ХґХёЦЂХґХёЦ„ХҐХЎХ¬ ХЁХ¶Х¤ ХЇХёЦЂХёЦ‚ХЅХї ХЎХ·Х­ХЎЦЂХ°Х«Х¶В», Х…ХёЦ‚Х¶ХЎЦЃ ХµХ«ХґХЎЦЂ ХЌХєХЎЦЂХЎХєХҐХїХ«Х¶ ХЎХґХўХЎЦЂХїХЎЦ‚ХЎХ¶ ХЎХ¶Х°ХёХЈХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х№Х§ЦЂ ХЇЦЂЦЃХҐЦЂ Х·ХЎЦЂХЄХ§Х¬ ХҐЦ‚ Х«ЦЂ ХµХёЦЂХ¤ХёЦЂХ¶ХҐЦЂХёХѕ ХёХ№ Ц…ХЈХёЦ‚Хї ХЎХµХ¬ Х¶ХЎХ­ХЎХїХ«Х¶Ц„ Ц„ХЎХІХ§ЦЂ Х§ЦЂ: ХЂХ«ХґХЎ ХёЦЂ ХЎХЇХЎХ¶ХЎХїХҐХЅ Х§ЦЂ` Х«Х¶Х№ ХёЦЂ ХЎЦЂХ¤Х§Х¶ ХЈХёЦ‚Х·ХЎХЇХ§ЦЂ Х§ЦЂ, ХЎЦ‚ХҐЦЂХґХёЦ‚Х¶Ц„ Х°ЦЂХЎХµЦЂХҐХЎЦЃЦ„` ХЇХёХ® ХёЦ‚ Х¬ХЎЦЃ ХЇХЁ ХїХҐХЅХ¶Х§ЦЂ ХҐЦ‚ ХЇХЁ Х¬ХЅХ§ЦЂ, ХҐЦ‚ Х«Х¶Х№ Х¤ХЎЦЂХґХЎХ¶ ХёЦЂ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х§ЦЂ, ХЇ'ХЁХ¶Х§ЦЂ, ХҐЦ‚ ХЎХµХ¶ХєХ§ХЅ ХЇХЁ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХ§ЦЂ Х«ЦЂ ХіХЎХґЦѓХЎХ¶ ХЎХ¶ЦЃХ¶ХҐХ¬ХёХѕ ФіХёХІХ©ХЎХ¶, Х†ХЎХ­Х»ХҐЦ‚ХЎХ¶, ФїХёХЈХёХѕХ«Хї, ХёЦ‚ЦЂ Х¤ХЎХјХ¶ Х°ХЎХµХҐЦЃХёЦ‚ХЎХ®Ц„ ХґХЁ Х±Х¦ХҐЦЃ ХЋХЎЦЂХ¤ХЎХ¶ХЎХўХҐЦЂХ¤Х« ХѕЦЂХЎХµ. ХЇ'ХҐЦЂХ©ХЎЦЂ ХЏХЎХµХёЦЃ ХЈХЎЦ‚ХЎХјХЁ Х©Х«ХЇХ¶ХЎХєХЎХ°ХЎЦЃ ХѕЦ„ХёЦ„ЦЂХ«ХЇ Х­ХёЦ‚ХґХўХёХѕ ХґХЁ ХҐЦ‚ ХЇ'Х«Х»Х¶Х§ЦЂ Х« Ф№ХЎЦ‚ХёЦ‚ХЅХЇХҐЦЂХї ХЎЦ‚ХЎХ¶, ХёЦ‚ЦЂ Х°Х«Х¶ ХЎХєХЎЦЂХЎХ¶Ц„Х¶ Х§Х«Х¶ ХЏХЎХµХёЦЃ ФІХЎХЈЦЂХЎХїХёЦ‚Х¶Х« Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЎЦЃ, ХҐЦ‚ ХёЦ‚ЦЂ ХЇХЁ ХўХ¶ХЎХЇХ§ЦЂ ХґХ«ХЎХµХ¶ХЎХЇ Х¶ХёХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂ ХЂХЎХґХЎХЅХєЦЂХёЦ‚Х°Х« ХїХ«ХЇХ«Х¶, ХґХЎХµЦЂ ХЋХЎЦЂХЎХ¦ХїХ«ЦЂХёЦЃХ«, ХЇХ«Х¶ ХЌХґХўХЎХї Х„ХЎЦЂХ¦ХєХЎХ¶Х«Х¶ ХЂХЎХµХёЦЃ ХҐЦ‚ ХЋЦЂХЇХЎХ¶ХЎЦЃ, ХёЦЂХёЦ‚Х¶ Ц„ХЎХ»ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ Х°ХЎХґХўХЎЦ‚ХЁ Х°ХјХ№ХЎХЇХҐХЎХ¬ Х§ЦЂ ХўХёХ¬ХёЦЂ ХЎЦЂХҐЦ‚ХҐХ¬Ц„ ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХЎХµХ¶Х№ХЎЦѓ ХЅХ«ЦЂХҐХ¬Х« ХҐХІХЎХ® Х§ЦЂ ХЉХЎЦЂХЅХ«ЦЃ Х©ХЎХЈХЎЦ‚ХёЦЂХ«Х¶ Х«Ц‚ЦЂ Х°ХЎЦ‚ХЎХїХЎЦЂХґХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХҐЦ‚ ХёЦЂХёЦ‚Х¶ ХµХ«Х·ХЎХїХЎХЇХЁ ХЇХЁ ХєХЎХїХёЦ‚Х§ЦЂ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЊХ·ХїХёЦ‚Х¶Х« Х«Ц‚ЦЂ Х°ХЎХµЦЂ ХҐЦ‚ ХѕХЎЦЂХЄХ«Х№ ХєХЎХїХҐЦЂХЎХ¦ХґХЎХЇХЎХ¶ ХЎЦЂХ°ХҐХЅХїХ«ЦЃ ХЎХ¶ХёЦ‚ХЎХ¶ХҐХ¬ХёХѕ: Х„ХЎХ¶ХЎЦ‚ХЎХ¶Х¤ ХёЦЂ ХЅХҐЦЂХї ХўХЎЦЂХҐХЇХЎХґХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХЇХЎХєХёЦ‚ХЎХ® Х§ЦЂ ХЋХЎЦЂХЎХ¦ХїХ«ЦЂХёЦЃ Ф±ХЅХєХҐХїХ«` Х¶ХёЦЂХЎ ХёЦЂХ¤ХёЦ‚ХёХµХ¶ Х°ХҐХї, ХёЦЂ Х¶ХёХµХ¶ ХЄХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Ф±ЦЂХ·Х«ХєХҐХІХЎХЈХёХЅХ« ХґХ§ХЇ ХЇХІХ¦Х«Х¶ ХЎЦ„ХЅХёЦЂХҐХЎХ¬ Х§ЦЂ ХЁХ¶ХїХЎХ¶ХҐЦ…Ц„ ХЂХҐЦЂХЎХЇХ¬ ХЇХЎХµХЅЦЂХ§:




ФіФјХ€Х’ФЅ Ф·


ФєХЎХґХЎХ¶ХЎХЇХ¶ ХЎЦЂХ¤Х§Х¶ Х±ХґХҐХјХ¶ХЎХµХ«Х¶` ЦЃХёЦ‚ЦЂХїХЁ ХЅХЎХЅХїХ«ХЇ Х§ЦЂ ХЎХµХ¶ ХїХЎЦЂХ« ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶Х« ХўХЎЦЂХ±ЦЂ ХЈХЎЦ‚ХЎХјХ¶ХҐЦЂХёЦ‚Х¶ ХґХ§Х»: ФµЦ‚ ХЎХµХ¤ Ф№ХЎЦ‚ХёЦ‚ХЅХЇХҐЦЂХїХ« ХєХЎХ¬ХЎХїХ«Х¶ ХґХ§Х», ХёЦ‚ЦЂ ХєХЎХјХЎЦ‚ ХЏХ«ХЇХ«Х¶ ХґХЁ Ц„ХЎХ·ХёЦ‚ХЎХ® ХЇХЁ ХўХ¶ХЎХЇХ§ЦЂ, ХёЦЂ Х·ХЎХї ЦѓХЎХјЦ„, ХґХҐХ®ХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶, ХєХЎХїХ«Ц‚ ХїХҐХЅХЎХ® Х§ЦЂ Х«Ц‚ЦЂ Х§ЦЂХЇХЎХ¶ХЁ ХЇХҐХ¶Х¤ХЎХ¶ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХёЦЂХ¤ХёЦ‚ХёХµХ¶ ХЎХјХЎХ»Х« ХїХЎЦЂХ«Х¶ХҐЦЂХЁ, ХҐЦ‚ ХёЦЂ ХЎХµХ¶ Ц…ЦЂХҐЦЂХЁ ХЇХЁ ХµХ«Х·Х§ЦЂ, ХҐЦЂХў ХЎЦЂЦ„ХЎХµХ«ЦЃ ХЎЦЂЦ„ХЎХµХ«Х¶ ХЁХ¶Х®ХЎХ¶ХҐЦЂХ¶ ХёЦ‚ Х¶ХёЦ‚Х«ЦЂХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Х«ЦЂХЎЦЂХёЦ‚ ХЇХЁ ХµХЎХ»ХёЦЂХ¤Х§Х«Х¶, ХµХЎХІХ©ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХЎЦ‚ХҐХїХЎХўХҐЦЂ ХЅХёЦ‚ЦЂХ°ХЎХ¶Х¤ХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Х·ХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇ Х«Ц‚ЦЂ Х¤ХёЦ‚ХјХЁ ХЇХЁ ХўХЎХ­Х§Х«Х¶ ХҐЦ‚ ХЉХЎЦЂХЅХЇХЎХЅХїХЎХ¶ ХёЦ‚ ХЂХЎХµХЎХЅХїХЎХ¶

ФІХЎХ¦ХґХЎХµХЎХІХ© ХЎХ¶ХёЦ‚Х¶ХЁ ФІХЎХЈЦЂХЎХїХёЦ‚Х¶ХҐХЎЦЃ Х«Х·Х­ХЎХ¶Х«Х¶ ХЇ'ХёЦ‚ХїХЎХµХ«Х¶. Х«ХЅХЇ Х°Х«ХґХЎ Х«Х¶Ц„ ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ ХґХёХјЦЃХёЦ‚ХЎХ®, ХўХЎЦЂХ±Х«Х©ХёХІХ« ХҐХІХЎХ®, ХЎХµХ¤ Х°ХЎХµХёЦЃ ХЇХЎХ¶ХЎХ¶ЦЃ ХЎХјХЎХ»Х«Х¶ХЁ ХҐЦЂХўХҐХґХ¶ ХєХЎХїХёЦ‚ХёХµ ХҐЦ‚ Х°ХЎЦЂХЅХїХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ ХґХ§Х», ХЇХЁ Х¶ХЅХїХҐЦЂ ХїХ­ХёЦ‚ЦЂ Х±ХґХҐХјХёЦ‚ХЎХ¶ ХєХ§ХЅ, ХҐЦ‚ ХЇХЁ Х°ХЎХґЦЂХ§ЦЂ Ц…ЦЂХҐЦЂХЁ, ХёЦЂ Х¬ХёЦ‚ЦЂ Х№Х§ЦЂ ХЎХјХЎХ® Х«Ц‚ЦЂ ХЅХ«ЦЂХЎХЇХЎХ¶ ХҐЦ‚ ХЎХ¶Х¤ЦЂХЎХ¶Х«ХЇ ХёЦЂХ¤ХёЦ‚ХёХµХ¶:

Ф№Х§ХєХ§Хї ХґХЎХ° ХҐЦ‚ ХЎЦ„ХЅХёЦЂ ХїХ­ЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ ХўХҐЦЂХ§ЦЂ Х§Х«Х¶ ХЎХµХ¤ ХєХЎХ¬ХЎХїХЁ, ХҐЦ‚ ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ ХЅХЈХЎЦ‚ХёЦЂ` ХўХЎХµЦЃ ХЅХєХЎХЅХЎЦ‚ХёЦЂХЎЦЃ, ХЎХІХЎХ­Х¶ХЎХµЦЃ ХҐЦ‚ Х©Х«ХЇХ¶ХЎХєХЎХ°ХЎЦЃ Х©Х«Ц‚Х¶ ХёЦ‚ Х°ХЎХ¶Х¤ХҐЦЂХ±ХЎХ¶Ц„ХЁ ХЈЦЂХҐХ©Х§ Х№Х§ЦЂ Х¶ХёЦ‚ХЎХ¦ХҐХЎХ¬: ФµЦЂХЇЦЂХ«Х¶ ХЇХЎХјХЎХѕХЎЦЂХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ Х©Х§ХєХ§Хї ХЌХЎЦЂХЈХ«ХЅ` ХўХ¶Х«ХЇ ХЏХЎХµХҐЦЃХ« Х«Х·Х­ХЎХ¶Х« ХґХЁ Х±ХҐХјЦ„Х¶ Х§ЦЂ, ХўХЎХµЦЃ ХёХ№ ХҐЦЂХўХҐЦ„ ХЎХјХЎХ¶ЦЃ ФІХЎХЈЦЂХЎХїХёЦ‚Х¶Х« ХЏХ«ХЇХ¶ХёХ» Х­ХёЦЂХ°ХёЦ‚ЦЂХІХ«Х¶ ХўХЎХ¶ ХґХЁ ХЇХЁ ХЇХЎХїХЎЦЂХёЦ‚Х§ЦЂ, ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« ХЎХµХЅ ХЌХЎЦЂХЈХ«ХЅ ХЎХµХ¶ Ц„ХЎХ»ХҐЦЂХҐХ¶ Х§ЦЂ, ХёЦЂ ХЌХґХўХЎХї Х„ХЎЦЂХ¦ХєХЎХ¶Х« ХўХЎХ­ХїХ«Х¶ ХҐЦ‚ Х¤ЦЂЦ…Х·ХЎХЇХ«Х¶ Х°ХҐХїХҐЦ‚ХҐХ¬ХёХѕ` ЦѓХЎХјХЎЦЃ ХҐЦ‚ ХґХҐХ®ХёЦ‚Х©ХҐХЎХ¶ЦЃ ХїХ§ЦЂ ХҐХІХЎХ® Х§Х«Х¶:

ФµЦЂХў ХЎХµХЅХєХ§ХЅ ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ ХїХ­ХёЦ‚ЦЂ ХҐЦ‚ ХґХ«ХЎХµХ¶ХЎХЇ Х¶ХЅХїХЎХ® Х§ЦЂ, Х«ХґХЎЦЃХёЦ‚ЦЃХ«Х¶ Х«ЦЂХҐХ¶ Х©Х§ ХЌХЎЦЂХЈХ«ХЅ Х«Х·Х­ХЎХ¶ХЁ ХЇХЁ Х­Х¶Х¤ЦЂХ§ЦЂ Х¦Х«Х¶Ц„ ХїХҐХЅХ¶ХҐХ¬, ХҐЦ‚ Х©Х§ Х°ХҐХїХЁ ХҐЦЂХ«ХїХЎХЅХЎЦЂХ¤ ХґХљХ§Х¬ ХЇХЎЦЂ: ФµЦ‚ ХЌХЎЦЂХЈХ«ХЅ ХґХїХ¶ХҐХ¬ХёХѕ Х­ХёЦЂХ«Х¶ ХµХЎЦЂХЈХЎХ¶Ц…Ц„ ХёХІХ»ХёЦ‚Х¶ХҐХ¬ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ» ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ` Х¶ХҐЦЂХЇХЎХµХЎЦЃХїЦ‚ЦЃ Х†ХҐЦЂХЅХ§ХЅ ХЌХєХЎХ¶, ХёЦЂ Х¶ХёЦЂ ХЇХЁ Х¤ХЎХјХ¶ХЎЦЂ Х…ХёЦ‚Х¶ХЎХЅХїХЎХ¶Х§ ХҐЦ‚ ХёЦЂ Х¶ХЎХґХЎХЇ ХёЦ‚Х¶Х§ЦЂ ХЋХЎЦЂХЎХ¦ХїХ«ЦЂХёЦЃ Ф±ХЅХєХҐХїХ¶ ХЎХј ХЏХ«ХЇХ«Х¶Х¶ ХҐЦ‚ ХЎХј Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЊХ·ХїХёЦ‚Х¶Х«:

ФІХЎХЈЦЂХЎХїХёЦ‚Х¶Х« ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ ХЎХјХЎЦ‚ Х«Ц‚ЦЂ ХёЦЂХІХёЦ‚ХёХµХ¶ Х¶ХЎХґХЎХЇХЁ ХҐЦ‚ Х·ХїХЎХєХЎЦ‚ ХЇ'ХЎЦЂХ¤ХЎХ¬ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ» ХҐЦЂХЇЦЂХёЦЂХ¤ХҐЦЃ ХҐЦ‚ ХҐЦЂЦЂХёЦЂХ¤ХҐЦЃ Х«ЦЂ ХЁХ¶Х©ХҐЦЂЦЃХґХёЦ‚Х¶Ц„ХЁ, ХѕХЎХЅХ¶Х¦Х« Х·ХЎХї Х°ХЎХґХЎХјЦ…Хї Х§ЦЂ ХҐЦ‚ Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х¦Ц…ЦЂХЎХЇХЎХ¶Х«Х¶`

– Կը տեսնես, որդեակ, – ըսաւ, – իմ զաւկիս նամակը շատ համառօտ է. քեզմէ պէտք է տեղեկութիւն առնեմ, ինչպէս ինք կը գրէ. ինչպէ՞ս տեսար զինք, լաւ՞ է, առո՞ղջ է, ինչպիսի՞ կղզի է այս աքսորանաց կզզին. միթէ՞ ազատելու յոյս չի կա…

– Առողջութիւնը լաւ վիճակի մէջ է, վասնզի ույդ կղզին շատ գեղեցիկ է` օդն առողջ, նարնջի եւ լիմոնի ծառերով զարդարուած, թէպէտ խիստ պահպանութեամբ կը հսկեն, որ չի փախչի. ընտանիքն էլ բոլորը լաւ են: Իսկ ազատելու յոյս չլինիլ կարելի չէ, ինչպէս յայտնի է, կայսրը իրեն խոստացել է երդմամբ ազատութիւն, բայց պալատին մէջ կան թշնամիք, որ կը ջանան յետաձգել այդ խոստմունքը, ինչպէս ես կրցայ իմանալ:

– Կրնա՞նք իմանալ ինչպիսի անձինք են, որ քեզ այդ տեղեկութիւնք տուին:

– Այո, իշխանուհի, Թէոդոս զօրավար Երիզացի, որ ձեր որդուոյն Ասպետին շատ բարեկամ կ'երէի, նա ինձ հրամայեց գաղտնի երթալ եւ տեսնել եւ լուր բերել իշխանին համար: Կայսրը առջի մարդը չէ բոլորովին փոխուած` քանի որ տարիքը կառնու, կը թուլանայ, Մարտինէ կայսրուհին է, որ կը կառավարէ երկիրը, եւ դժբախտաբար այդ կինը չէ, որ գիտէ լաւ կառավարել, այլ խելքը, միտքը թագաժառանգին տեղ իւր որդին անցնելու լինելով, իւր ձեռնասուններն առաջ կը քշէ, եւ այսպէս ամէն կարգ, կանոն տակնոււյրայ եղած է:

Х†ХёХµХ¶ ХґХ«Х»ХёЦЃХ«Х¶ ХЅХєХЎХЅХЎЦ‚ХёЦЂ ХґХЁ Х¶ХҐЦЂХЅ ХґХїХЎЦ‚ Х«ХґХЎЦЃХ¶ХҐХ¬ХёЦ‚ Х©Х§ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅ ХЊХ·ХїХёЦ‚Х¶Х«Х¶ Х°ХЎХЅХЎЦ‚. ХҐЦ‚ ХҐЦЂХў ХҐХЇХЎЦ‚ Х¦Ц…ЦЂХЎХѕХЎЦЂХЁ` ХґХҐХ® ХµХЎЦЂХЈХЎХ¶Ц…Ц„ ХёХІХ»ХёЦ‚Х¶ХҐЦЃ ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ ХҐЦ‚ Х¶ХҐЦЂХЇХЎ ХЎХ¶Х±Х«Х¶Ц„ХЁ, ХЎХ°ХЎ Х°ХЎХ¶ХҐЦЃ Х†ХҐЦЂХЅХ§ХЅ ХҐЦЂХЇХёЦ‚ Х¶ХЎХґХЎХЇХ¶ХҐЦЂХЁ Ф±ХЅХєХҐХїХ«Х¶ ХҐЦ‚ ФµЦЂХ«Х¦ХЎЦЃХ« Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅХ« ХЇХёХІХґХЎХ¶Х§: Х„ХҐХ® ХёЦ‚Х·ХЎХ¤ЦЂХёЦ‚Х©ХҐХЎХґХў ХЇХЎЦЂХ¤ХЎЦЃ Х«Х·Х­ХЎХ¶ЦЂ, ХҐЦ‚ ХЇХЎЦЂХҐХ¬Х« Х№Х§ЦЂ Х«ХґХЎХ¶ХЎХ¬ Х«ЦЂ ХҐЦЂХҐХЅХҐХ¶ Х¶ХёЦЃХЎХµ ХєХЎЦЂХёЦ‚Х¶ХЎХЇХёЦ‚Х©Х«Ц‚Х¶ХЁ, ХґХ«Х¶Х№ХҐЦ‚ ХЏХ«ХЇХ«Х¶ХЁ Х№Х« ХЇХЎЦЂХ§Х¶ХЎХ¬ХёХѕ Х°ХЎХґХўХҐЦЂХҐХ¬, Х°ХЎЦЂЦЃХёЦ‚ЦЃ.

– Այդ նամակներէն կրնա՞ս մեզի տեղեկութիւն տալ, իշխան, թէ որդիս Ասպետը, ի՞նձ պիտի դառնայ:

– Ո՞ւր էր թէ այդ ձեր փափագը, իշխանուհի, որ իմ նաեւ մեծ փափագս է, կատարուէր, վասնզի Ասպետին Հայաստան դառնալը, աս միջոցին մեզի կեանք կրնայ տալ. դուք հոս Հայաստանի մէկ ծայրը չէք գիտէր թէ ի՛նչ սոսկալի արշաւանք կրեց եւ ի՛նչ վիճակի մէջ է աշխարհքիս արեւելեան կողմը…

ФµЦ‚ ХЅХЇХЅХЎЦ‚ ХєХЎХїХґХҐХ¬ Х†ХЎХ­Х»ХҐЦ‚ХЎХ¶Х«, ФіХёХІХ©ХЎХ¶, Фї'ХёХЈХёХѕХїХ« ХЈХЎЦ‚ХЎХјХЎЦЃ ХЎХ¶ЦЃЦ„ХҐЦЂХЁ: ФµЦ‚ ХЎХЅХёХ¶Ц„ ХЎХґХ§Х¶Ц„ХЁ ХµХ«Х·ХҐХ¬ХҐХ¶ ХѕХҐЦЂХ»` Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ХёХѕ Х†ХҐЦЂХЅХ§ХЅХ«`

– Ահա ասոնք ամէնքը յունացդ քաջութիւններուն արդիւնքն են, – ըսաւ:

– Խնդրեմ, իշխան, զիս յունաց ստացուածք մ՚ընէր, վասնզի ես իրենց ծառայութեան մէջ մտած լինելովս, իմ հայութիւնս երբեք ուրացեալ չեմ, հոգով, սրտով հայ մնացած եմ եւ պիտի մնամ: ուրիշ բան է` եթէ իրենց երկրին մէջ գտնուելով` իրենց լեզուին եւ գիտութեանց տեղեկութիւն առէր եմ եւ այդ բանին համար կարծեմ թէ գէշ բան մը ըրած չեմ:

– Եթէ այդ գիտութիւնքը քու ազգիդ օգտին ծառայեցնելու միտք ունիս` աստուած քեզ օրհնէ. մենք իրենց ուսմանց թշնամի չենք, բայց շատ ու շատ վարձ տուին մեզ իրենց վատութեան պատերազմի մէջ, եւ իրենց քաջութեան ժամանակ շատ վատ բան ըրին, երբ կրօնական խառնակութեամբք Հայաստանի ամէն տուն խռովեցին:

ФµЦ‚ ХЎХµХЅ Х­Ц…ХЅЦ„ХҐЦЂХЁ Х¦ЦЂХёЦ‚ЦЃХҐХ¬ХёЦ‚Х¶ Ф№Х§ХёХ¤ХёЦЂХёХЅХ« ХЎХ№Ц„ХҐЦЂХЁ ХЅХёХЅХЇХЎХ¬Х« ЦѓХЎХµХ¬ ХґХЁ ХЎХјХ«Х¶ ХҐЦ‚ Х¤ХЎХјХ¶ХЎХ¬ХёХѕ ФІХЎХЈЦЂХЎХїХёЦ‚Х¶Х« Х«Х·Х­ХЎХ¶ХёЦ‚Х°ХёЦ‚ХёХµХ¶`

– Այդ Քրիստափորը, որ ամէն հայոց նախարարք միաբանեցան, վար առին կաթողիկոսական աթոռեն, իբրեւ անդուռն բերան, իբրեւ զրպարտիչ, իբրեւ չարալեզու, սուրբ մ՚էր, իսկ մենք յիրաւի արժանի պատիժը կրեցինք եւ կը կրենք այսօր կաթողիկոս մը ունենալով, որ երկիւղին եւ տգիտութեան կը զոհէ մինչեւ իր Լուսաւորիչը: Ասպետը, Տիկին, այս մարդն աթոռը գրաւ, ինք աքսոր գնաց, եւ ես մինակ մնացի ամէն Հայաստանի մէջ` ուր եթէ քանի մը սիրտ ու գութ ունեցող մարդիկ գտնուէին, այս խեղճ հայրենիքը կարելի կը կենդանացնել: Թշուառութիւն ամէն կողմեն կը տեղա, արաբացիք` աստուածային նոր պատուհաս` փոթորկի պէս զարկին` անցան գնացին. յոյնք վատ եւ ամբարտաւան իբրեւ ջախջախ եղէգ խորտակեցան. հիւսիսականաց կատաղութիւնն սանձելու համար հազիւ կը բաւեն Վիրք, Աղուանք եւ Սիւնիք, Արծրունիք եւ Անձեւացիք շփոթած հազիւ կը խոստանան երբեմն արեւելեան կողմը պաշտպանել, Մամիկոնեանք Մուշեղ եւ Համազասպ տարտամ պատասխաններ կ'ուղարկեն իմ հրաւիրանցս, իսկ Մոկացուոց նախարարն Արդուկ յայտնի համարձակ անամօթութեամբ առաջնորդ եղեր է արաբաց: Դուրսեն թշնամիք, աւարառութիւնդ, հուր, սուր, կործանմունք, ներսեն անհոգութիւն, թուլութիւն, հարստահարութիւն եւ մատնութիւն… ո՜ւմ դիմես եւ ուստի՜ յուսաս օգնութիւն: Աստուա՜ծ, կ'ըսեմ ես ինքնիրենս. բայց Քրիստոսի փոխանորդը` Հայոց կաթողիկոսը կը տեսնեմ թէ կայսրեն կը վախէ, իւր ժողովուրդեն կը վախէ. աթոռը թողած` Կարնոյ պարիսպներէն չհամարձակիր ելնելու. իմ հրաւէրներուս իւր ծերութիւնը` հիւանդութիւնը ցոյց տալով կը պատասխանէ: Ահա վիճակը, իսկ դարմանը ուրտե՞ղ… չեմ տեսնէր:




Конец ознакомительного фрагмента.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/tserents/t-eodoros-rhshtowni/) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Если текст книги отсутствует, перейдите по ссылке

Возможные причины отсутствия книги:
1. Книга снята с продаж по просьбе правообладателя
2. Книга ещё не поступила в продажу и пока недоступна для чтения